آیت‌الله علی اکبر رشاد:

تحصیل کنندگان حوزه، تک بعدی بار نمی آیند/حسن زاده آملی در عصر فرضیه نگری و جز گرایی، شخصیت جامعی دارد.

آیت الله علی اکبر رشاد در مراسم بزرگداشت علامه حسن زاده آملی(ره) که توسط فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران برگزار شد، اظهار داشت: تفاوت‌های بسیاری بین نظام علمی و آموزشی و تربیتی و تحقیقی حوزه با نظام آموزشی و علمی دانشگاه ها وجود دارد.

وی در این سخنرانی تصویری بیان کرد: عمده تفاوت ها در قالب سنت های ثابت و پیوسته و آزموده و ثمربخش در حوزه هاست و از سویی سنت ها در زمینه مسائل علمی و تحقیقاتی و آموزشی و تربیتی حوزه ها پیشینیه هزار ساله دارند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد:مجموعه حوزه های علمیه شیعه به خصوص از سمت ایران و عراق و منطقه شمال به تکمیل یکدیگر کمک رساندند.

وی ادامه داد: ویژگی‌هایی در حوزه های علمیه در تربیت دانش پژوهان مورد توجه است از جمله اینکه تحصیل کنندگان حوزه، تک بعدی بار نمی آیند و اگر جامع الاطراف نباشند و ذی فنون تربیت نشوند، دست کم در حوزه های مرتبط هم، دستی دارند.

وی تصریح کرد: برخی از افراد که از استعداد خاصی برخوردار باشند، احیانا ذی فنون هم بار بیایند، اگر چه ممکن است در ادبیات مدرن کنونی ذی فنون بودن حُسن نباشد.

آیت الله رشاد خاطرنشان کرد: اما مدتی است که همگان متوجه نقص علم مدرن که بخشی از آن مستند به این است که علوم تجزیه شدند و جز گرایی افراطی بر علم غالب شده و غفلت از سایر افعال یک مساله موجب کوته عمری نظریه ها شده چون تک بعدی و جزئی نگر هستند، شده اند.

وی گفت: این عیب علم مدرن است، در حوزه های علمیه طلاب اگر نه ذی فنون لااقل جامع الاطراف بار می آیند و با موضوعات مختلف انس می گیرند.

مؤسس و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی افزود: علامه حسن زاده املی از جمله شخصیت هایی است که در عصر فرضیه نگری و جز گرایی، شخصیت جامعی دارد.

وی بیان کرد:ما او را فیلسوف می‌بینیم، آنگاه که بر مسند تدریس فسلفه نشسته و هم او را عارف می بینیم آنگاه که بر کرسی تدریس عرفان نظری تکیه زده و هم سالک واصل می بینیم آن زمانی که او را در متن ریاضت های سختی که تحمل کرده و در عمرش و آن سلوکی که دارد مشاهده می کنیم.

آیت الله رشاد عنوان کرد: علامه حسن زاده هم فقیه و هم اصولی و در عین حال ادیبی از جنس ادبای کهن و تاریخ ساز است که در شعر و هم در نثر و نظم دست دارد و اینکه برخی از متون فاخر ادبی را ایشان خودش تکمیل کرده است.

وی اذعان داشت: علامه حسن زاده آملی، دقیق و امین است و در میان اشعارش شاهکارهای شعری و ادبی یافت می شود؛ در عین اینکه با علوم دفتری و با علم تعلیمی و غیر تعلیمی و تالیفی و معرفتی و ملکوتی آشناست.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه‌ی استان تهران تصریح کرد: او با همه علوم اصلی ما که در حوزه ها معمول است در حد اعلا اشناست و در بسیاری از علوم جز نوادر عصر خودش به شمار می رود، تربیت این شخصیت جامع در نظام آموزشی جدید مدرن اتفاق نمی‌افتد و از نظام جامع آموزشی حوزه بر می آید.

وی خاطرنشان کرد: علم و عمل توامان به موازات هم و دوشادوش یکدیگر باید پیشرفت کنند، طالب علم سالک عمل هم است و اصولا تحصیل علم در گرو عمل به آن چیزیست که فراگرفته است و اگر عمل کرد می تواند به کمالات علمی دست یابد.

آیت الله رشاد گفت: دانشگاه ما از این فرصت مهم باید بهره می‌گرفت و ویژگیهای ممتاز نظام آموزش حوزه را اقتباس می کرد، در دوران کرونا که مراکز دانشگاهی مجازی شد، آسیبی در آموزش ندید چرا که در دانشگاه اساس تعلیم است، اما در حوزه، فراگیری اولویت دوم و تربیت نفوس اولویت اول است.

وی ادامه داد: بناست افراد عالم به دین و عالم دینی تربیت شوند و در مقام، معرفت فرا بگیرند و از مادیت و ملک فاصله بگیرند و روحانی شوند و از ظاهر و صورت عالم فاصله بگیرند و به عالم معنا و ملکوت دست یابند و مواجه موحدانه با عالم ملکوت پیدا کنند از این رو تربیت مقدم بر تعلیم است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد:این امر میسیر نیست وقتی شاگر غیر حضوری در تماس باشدبلکه باید روبرو در محضر استاد بنشیند و رفتار استاد و گفتار و علوم او تاثیرگذار باشد.

وی عنوان کرد:اساتید با کتاب‌ها و آثارشان شناخته می شوند و ما بزرگانی چون محقق اصفهانی و میرزای نائینی و … را داریم که این گونه بوده اند، اگر کتاب عالمی، شاخص شود او صاحب کتاب خود خواهد شد و با آن اثر، معروف می شود همانند صاحب جواهر که این گونه معروف شده است.

آیت الله رشاد خاطرنشان کرد:یعنی پیوند میان علم و استاد و آموزش و تعلیم و تربیت در حوزه وجود دارد که این حیثیت در محیط دانشگاه نیست و علامه حسن زاده از کسانی است که عمری را نزد استادان بزرگی نشسته و 25 سال در تهران در کنار مرحوم مطهری و علامه آیت الله جوادی آملی از تهران به قم هجرت می کنند و عمده دروس را در تهران گذرانده اند.

وی تصریح کرد:اگر در دیوان مرحوم علامه حسن زاده ورود کنیم می بینیم با چه شیفتگی و شیدایی و عشقی و روحی از اساتید خودشان یاد می کند وقتی از فراغ و هجران و مرگ استادش سخن به میان می آورد گویی همه وجودش از این هجران و داغ سخن می گوید همه ابیات سوز و گدار در فراغ استاد است این قدر وابستگی به استاد خود داشته است از جمله کسانی است که اساتید بزرگی را دیده است.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه‌ی استان تهران بیان کرد:ایشان حکمای تهران را دیده و سالهای طولانی در محضر علامه طباطبایی بوده و از دیگر اساتید بوده خدای متعال نیز به ایشان توفیق داده است که بزرگانی را درک کند و هم خودش تبدیل شود به علامه بزرگ و آثار بیش از 100 عنوان کتاب ایشان منظومه ای از علوم اسلامی است و انسان به شگفت می آید که یک انسانی چقدر باید توانا و جامع باشد در هر فنی که وورد می‌کند با قدرت ورود کرده است و در هر موضوعی که نظر می دهد نظر دقیقی و بدیعی ارائه می دهد.

وی عنوان کرد: مجموعه آثار ایشان یک کتاب خانه است کتاب خانه جامعی است که ناظر به عمده علوم مختلف تدریس می شده است هر چند در حوزه متاخر برخی از علوم متروک شده و ایشان به برخی از علوم تسلط دارد که در حوزه های علمیه متاسفانه امروز رایج نیست و مهم تر اینکه ایشان مرد عمل نیز بود علوم را فرا گرفته و به آن عمل کرده بود اهل ریاضت و تحمل شدائد بود و اهل تهذب بود بنده مکرر از لسان ایشان می شنیدم که مکرر می فرمودند من اگر شب خوبی نداشته باشم، روز خوبی ندارم اگر شبی توان با دعا و نیایش و تلاوت نداشته باشم روز خوبی نخواهم داشت راجع به علامه حسن زاده سخن بسیار می توان گفت ولی خوب مجال کوتاه و محدود است کم و بیش از محضر ایشان بهره مند بودیم.

 

و در دوران جوانی در دهه شصت برای زیارت ایشان بسیار به قم مشرف می شدم و ساعتها دو به دو و یا به تنهایی در محضر ایشان بودیم و گاهی دیرقت به تهران باز‌گشتیم

خاطرات بسیار زیادی از ایشان دارم و امیدواریم فرصتی ایجاد شود تا این خاطرات را به تفصیل بیان کنیم

آیت الله علی‌اکبر رشاد در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن عرض تسلیت به مناسبت عروج ملکوتی علامه حسن زاده آملی، اظهار داشت: اربعین امسال با یک غم سنگین و داغ بزرگ رحلت عارف سالک، فیلسوف فرزانه، حکیم عظیم و علامه ذو الفنون آیت الله حاج شیخ حسن حسن زاده آملی همراه شد.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، علامه حسن زاده آملی را از اوتاد روزگار و مردی سراسر نور، سلوک و بهجت الهی معرفی و عنوان کرد: ایشان نابغه دوران و جامع فنون و همچنین مرد اخلاق، علوم لدنی، ریاضت و ریاضیات بود. بی شک با رفتن او بسیاری از ارزش‌ها از جامعه رخت خواهد بست و بسیاری از علوم و معارف با ایشان دفن خواهد شد. علامه بقیه السلف بود و چیزهای زیادی بلد بود که دیگران بلد نبودند قطعاً با رفتن ایشان آنها هم خواهند رفت.

وی با اشاره به اینکه علامه حسن زاده آملی به علومی آگاهی داشت که دیگران از آن آگاه نبودند، گفت: آن علوم تا زمانی که ایشان بودند باقی بود و با رفتن وی آنها نیز باقی نخواهند بود. بعضی از علوم نادر اختصاص به عالمان نادر دارد که با رفتنشان آن علوم نیز می‌روند. برای مثال بعد از رفتن علامه آیت الله نجفی مرعشی علم نسب شناسی از میان حوزه‌ها رخت بربست و امروز ما کسی را نداریم که در این علم خبره باشد چرا که مرحوم نجفی مرعشی نسابه روزگار بود. با رفتن علامه حسن زاده نیز بسیاری علوم خاصه علوم غریبه از دسترس حوزه‌ها خارج می‌شود.

علامه حسن زاده آملی؛ مردی ساکن ملکوت

رئیس شورای سیاست گذاری حوزه‌های علمیه استان تهران، آیت الله حسن زاده آملی را مرد بزرگ و اهل معنا و ساکن ملکوت دانست و ابراز کرد: با ابراز تأسف حوزه‌ها قدر ایشان را نشناختند و آنگونه که حق او بود از وجودش بهره نبردند. علوم و معارف و فنونی که او بر آن مشتمل بود نسل امروز حوزوی از وی فرا نگرفت تا آن علوم استمرار پیدا کند.

آیت الله رشاد با بیان خاطره‌ای از آن مرحوم اظهار داشت: خاطرم هست زمانی که به محضر آن بزرگوار مشرف می‌شدم همانند یک طلبه و شاگردی کوچک در محضر ایشان زانوی تلمذ به زمین می‌زدم اما ایشان سخاوتمندانه و بی ملاحظه آنچه را داشت در سفره تعلیم و تربیت قرار می‌داد و به انسان حبه می‌کرد. اوایل شب گذشته وقتی مطلع شدم روح ملکوتی این عالم ربانی به ملکوت اعلی پیوسته انبوهی از خاطرات در من زنده شد و لحظه‌ای از شب را چشم روی هم نگذاشتم و آرام نگرفتم چرا که انبوهی از خاطرات به من هجوم آورد. مگر می‌شود مهربانی‌ها، سخاوت‌ها و بزرگواری ایشان که همه سراسر تواضع و فروتنی بود را فراموش کرد.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی علامه حسن زاده را به اقیانوس تشبیه کرد و گفت: علامه همانگونه که اقیانوس بود آرام بود، اقیانوس آرام حقیقی علامه حسن زاده آملی است. شخصیتی اخلاق و مجسمه اخلاق بود چرا که بی اندازه تواضع داشت. این مرد با عظمت در مواجهه با دیگران خود را بسیار کوچک‌تر از یک طلبه عادی می‌نمایاند. این اقیانوس به قدری گوهر داشت که سر ریز می‌شد و بسیاری از مشاهدات و تجربیات شخصی خود را بیان می‌کرد. حقاً مربی بود که برای تربیت شوق وصف ناشدنی داشت و اشتیاق بسیاری داشت که آنچه دارد به دیگری هم بدهد.

دیگر کجا حوزه‌های علمیه بتوانند حسن زاده بپرورند

وی در خصوص آثار علامه گفت: قریب به ۲۰۰ اثر از ایشان به یادگار باقی مانده است. آن مرحوم برای تألیف این آثار شب و روز نمی‌شناخت و با این همه اشتغالات اگر کسی به محضر وی مشرف می‌شد با گشاده رویی و مهربانی پذیرایش می‌شد. بعضاً با حوصله می‌نشست و ابیاتی که سروده بود را می‌خواند. ایشان مثنوی دارد که ۱۱۰ بیت است که با عنوان مثنوی «دفتر دل» از آن یاد می‌شود چندین جلسه خدمت ایشان رسیدم تا شرح این اشعار را بنویسم و آن مرحوم هر بار برای نوشتن این شرح وقت گذاشتند.

رئیس شورای سیاست گذاری حوزه‌های علمیه استان تهران با بیان اینکه مرحوم علامه به باطن عالم راه یافته بود، تصریح کرد: ایشان از پوسته ملک خارج و به هسته ملکوت دست یافته بود، او از ظاهر به باطن هستی و هستی مندان نفوذ و رسوخ کرده بود و باطن عالم را می‌دید و در عالم دیگری سیر می‌کرد. شب‌ها تا طلوع فجر صادق بیدار می‌ماند و به تهجدهای طولانی و مناجات‌های سوزناک مشغول می‌شد. بسیاری از اشعار ایشان مناجات است برای همین به دل می‌نشیند.

آیت الله رشاد در پایان خاطرنشان کرد: همیشه می‌گفت تا من شب خوبی نداشته باشم روز خوبی نخواهم داشت اگر شب را به تهجد و تضرع سپری کرده باشم روز خوبی خواهم داشت و وقتی شب خوبی ندارم انتظار داشتن روز خوب را ندارم. آثار ارزشمند ایشان در علوم مختلف سرمایه‌ای است که برای نسل‌های آینده باقی می‌ماند. حوزه‌های علمیه باید چنین تحفه‌ای را قدر بداند و از آن غفلت نکند و مورد کم توجهی قرار ندهد. دیگر کجا حوزه‌های علمیه بتوانند حسن زاده بپرورند.

پیام تسلیت آیت الله رشاد بمناسبت ارتحال عارف سالک علامه‌ی ذوفنون، آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی (قدّس الله نفسه الزکیّه)
او جامع معقول و منقول، و صاحب علوم درسی و نفسی بود
آیت الله رشاد در این پیام تاکید کرده است: با فقدان قله‌های علمی معنوی نظیر این فقید فلاح‌نمون در سنوات اخیر، حوزه‌های علمیه‌ و جامعه‌ی دینی‌ بیش از پیش، دچار فقر و فتور معرفتی و معنوی گشته است.

باسمه تعالی
إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ
إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ ثُلِمَ فِی الإِسْلامِ ثُلْمَهٌ لایَسُدُّهَا شَیْءٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَه
خبر ارتحال عارف سالک، فیلسوف فرزانه، نادره‌ی دوران، بقیه السلف، میراثدار معارف اهل بیت نبوت (س)، علامه‌ی ذوفنون، آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی (قدّس الله نفسه الزکیّه)، مایه‌ی تالّم و تأسف عمیق گردید؛ این عالم ربانی تربیت یافته‌ی محضر اساطین معرفت و معنا در عصر حاضر بود و درک ساحت معرفتی حضرات امام خمینی، علامه‌ الاهی قمشه‌ای، علامه‌ ابوالحسن شعرانی طهرانی، علامه‌ محمدحسین طباطبائی (قدس الله اسرارهم) از او شخصیت بی‌بدیلی ساخته بود. او جامع معقول و منقول، و صاحب علوم درسی و نفسی، و مجمع مراتب عالی سلوکی بود.
آن عالم عظیم‌الشان از سرمایه‌های معرفتی کشور و از پشتوانه‌های معنوی انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی بشمار می‌رفت، و فقدانش الحق مصداق بارز ثُلمه بر پیکره‌ی اسلام، کشور و نظام اسلامی قلمداد می‌شود. با فقدان قله‌های علمی معنوی از جمله این فقید فلاح‌نمون در سنوات اخیر، حوزه‌های علمیه‌ و جامعه‌ی دینی‌ بیش از پیش، دچار فقر و فتور معرفتی و معنوی گشته و می‌گردد.
اینجانب این ضایعه‌ی مولمه را، به محضر مبارک حضرت بقیّت الله (ارواحنا له الفداء)، رهبر فرهمند انقلاب اسلامی و سایر مراجع تقلید، نیز حوزه‌های علمیه‌ی (صانها الله عن الحدثان) و بیت مکرم آن راحل رستگار، تسلیت عرض کرده، از بارگاه بلند باری برای او رفعت رتبت در جوار الهی، و برای متربیان و مریدان، وابستگان و دلبستگان، خاصه قرزندان آن عارف عظیم صبر جمیل و اجر جزیل مسئلت دارم. تغمده الله بواسع رحمته و أسکنه فسیح جناته

اقلّ الطلبه
علی‌اکبر رشـاد
۴، ۷، ۱۴۰۰/ نوزدهم صفر المضفر ۱۴۴۳