رئیس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: روایت فراوانی داریم که اسباب حوادث بر پدیده ها را بیان می کند
ایت الله علی اکبر رشاد در جلسه درس اخلاق پژوهشگاه با اشاره به موضوع برخی از اسباب موثر در هستی و وجود شبهاتی در این باره اظهار داشت: یکی از شبهاتی که در این ایام مطرح می شود و در گذشته نیز مطرح می شده تردید نسبت به برخی از اسباب موثر در هستی است، گاهی تردید فلسفی و زیر سوال بردن نظام علّی و معلولی است که از جمله بحث های قدیمی بوده که از گذشته نیز وجود داشته اما گاهی این تردیدها کلامی است و جنبه عقیدتی و ایمانی دارد.
رئیس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: نوع اول و دوم هر دو پیشنیه تاریخی دارد، نوع اول امروز در قالب بحث های جدید نسبت علم و دین مطرح می‌شود و نوع دوم گاهی بین متدینین نیز مطرح می گردد.
وی در این باره توضیح داد: در بعضی از فتنه ها و بلاهایی که اتفاق بیفتد گفته می شود مثلا ترک صلاة باعث کم شدن روزی می شود گاهی از افراد معمم این را تشکیک می کنند در حالی که این آیه قرآن است و منشاء چنین تشکیکاتی جهل نسبت به حقیقتی مهم می باشد و این حقیقت آن است که در سراسر جهان هستی، نظام علی و معلولی حاکم و هر اتفاقی یک معلول بوده و تابع علتی است.
آیت الله رشاد خاطرنشان کرد: این مقدار را ممکن است در فلسفی قبول داشته باشیم، ولی براساس نگاه کلامی و معنوی و عرفانی برمبنای جهان بینی دینی باید بپذیریم که در عالم دو سلسلسه نظام علّی و معلولی حاکم است؛ نظام علّی و معلولی که در عالم مُلک حاکم است و با مختصری دقت انسان می تواند این ها را کشف کند و غالبا این ها را تشخیص می دهیم و یا نظام علّی و معلولی دیگری داریم که در باطن جریان دارد.
وی در تشریح نظام علّی و معلولی در جهان تصریح کرد: به هر حال برای هر انفعالی، فعلی و هر کنشی، واکنشی وجود دارد، وقتی باران و آفتاب می آید و و دانه ای سبز می شود، همه این مساله را قبول داریم که علل مادی سبب پیدایش پیدایش معلول مادی شده و درختی رویید و رشد کرد و بارور شده است، این نظام علّی و معلولی که حتی با حواس قابل درک است و آثار آن را مشاهده می کنیم.

رئیس شورای حوزه های علمیه استان تهران بیان کرد: آثار علیت چون با اصل قاعده هستی شناسانه پیوند دارد، توجه نداریم که هیچ گاه کسی علت و علیت را مشاهده نکرده است و علیت دیدنی نیست، اما چون مباشر هستند ما علت ها و علیت ها را می بینیم فعل و انفعالی که در فرآیند مناسبات معلولی رخ می دهد را مشاهده می کنیم و قبول داریم.
وی عنوان کرد: ولی یک نظام علّی و معلولی دیگری داریم که در باطن عالم جریان دارد و در باطن همه موجودات حاکم است، این نظام علّی و معلولی کاملی به شمار می رود و خودش یک جهانی است، علل و معالیل که در آن عالم جریان دارند ملکوتی و باطنی هستند لذا نظام علّی و معلولی، حاکم بر مُلک و ظاهر عالم و یا حاکم بر ملکوت و باطل عالم، آثاری آشکاری در عالم مُلک نیز دارند.
آیت الله رشاد در این خصوص ادامه داد: در نتیجه برخی از فعل و انفعالاتی که در باطن عالم اتفاق می‌افتد در ظاهر نیز نمود پیدا می کند و روابطی از نوع رابطه علّی و معلولی بین پدیده های ملکوتی و پدیده های مُلکی با علل ملکوتی وجود دارد بسیار بسیار قوی تر و استوارتر از رابطه ای که بین علل و معالیل مادی و مُلکی برقرار است ولی تشخیص آن نظام و علل و آثار علل و فهم رابطه بین این معالیل ناشی از عملکرد علل ملکوتی تشخیص اش کار هر کسی نیست و به دست خدای متعال و اولیای الهی و معصومین و یا اولیای غیر معصوم که در مرز عصمت هستند قابل تشخیص است.
وی تصریح کرد:این ها می توانند تشخیص دهند و شرط تشخیص، مشاهده است، همان طور که در نظام علّی و معلولی مُلکی از مشاهده رسیدیم، فلاسفه نیز از مشاهده به نظام علّی منتقل شدند؛ تشخیص ادراک نظام علی و معلولی ملکوتی نیز مشاهده می خواهد منتهی مشاهده علل معالیل و آثار مترتب بر نظام علی و معلولی مُلکی ممکن است با حواس نیز ممکن باشد ولی در نظام علی معلولی ملکوتی، روابط با حواس قابل ادراک نیستند، در نتیجه کسانی می توانند ادراک کنند که از توانایی خروج از طبیعت برخوردار باشند و قادر باشند فراتر از طبیعت بروند و بتوانند عالم ملکوت را مشاهده کنند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: یک عده چون نمی دانند چه پیوندی بین تقوا و فراوانی روزی و برکت در زمین وجود دارد و اگر عده ای تقوا پیشه کنند چگونه خداوند دربهای آسمان را به روی مردم باز می کند و چه ربطی بین نماز خواندن و رفع مشکلات مادی وجود دارد و نماز خواندن چه نسبت علّی و معلولی با توسعه روزی دارد و چون نمی توانند فهم کنند آن را از سر جهل انکار می کنند.
وی گفت:این آفتی است که در این ده سال اخیر دارد شایع می شود البته دوره های قبل و در 50 سال قبل نیز چنین نگاهی در عده ای و حتی در مومنین وجود داشته و یک نوع علم زدگی در دنیا حاکم و در ایران رایج بود که برخی پرچم دار آن بودند.
آیت الله رشاد افزود: در واقع یک نوع علم زدگی در روشنفکران جهان وجود داشت که موج آن در ایران آمد و عده ای اصرار می کردند مسائل را تعبیر مادی کنند و با علوم جدید حتی مطالب دینی را تطبیق دهند و افتخار می کردند که دین ما 1400 سال قبل این مسائل را گفته و وقتی نوبت به مسائل ملکوتی می‌رسید، اینها را انکار می کردند.
وی بیان کرد: این مسائل از جهل و کوتاهی فهم نسبت به عالم ملکوتی ناشی می شد و از این جهت نوعی مادی گرایی رواج پیدا می کند که در نتیجه این بحث ها مطرح می شود، روایت فراوانی داریم که اسباب حوادث بر پدیده ها را بیان می کند، گاهی بیان اسباب مادی است و در چارچوب نظام ملکی و مادی بیان می شود و گاه در نظام علی و معلولی ملکوتی است و درک نمی شود .
رئیس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار داشت: یکی از مباحثی که جای دارد در نظام مطالعاتی مورد توجه قرار بگیرد این نوع از روایاتی است که در حوزه های مختلفی بسیار فراوان بوده و در حوزه عالم وجود و به نحو هستی شناسانه و مباحث هستی شناسی و گاهی در مسائل معرفت شناختی و یا در مسائل اخلاقی مطرح می شود.
وی خاطرنشان کرد:اینکه گفته می شود هوای نفس باعث تباهی عقل می شود فهم پیوند این علت و معلول شاید برای برخی انسان ها درک نشود و چون درک نشود ممکن است آن را انکار کنند، وقتی این مسائل به جهات منفی برسد تشدید می شود.
آیت الله رشاد بیان کرد: فرض کنیم بگویند اگر بلایا زیاد می شود ناشی از گناه فراوان و ترک صلاة و و یا به دلیل فقدان علماست، این ها واقعیت دارد که نسبت و رابطه ای بین این علل و معلول است و عده ای در این مسائل بیشتر تشکیک می کنند در حالی که واقعیت دارد و نسبتی بین این علل و آن معالیل وجود داشته است.
وی عنوان کرد: در روایات داریم که وجود یک عنصر ملکوتی و جامع مانع از وقوع فتنه است، در برهه‌ای برخی از بزرگان و اهل معنا و علمای شیعی از جهان رخت بربستند، ما نمی توانیم به طور قاطع همه مصادیق را ادعا کنیم اما اجمالا می توانیم بگوییم بلایایی که این چند ساله اتفاق افتاده است بی ارتباط با عروج این پشتوانه های معنوی که لنگرهای معنوی جامعه هستند نیست و عدم حضورشان این بلایا را سبب می شود و گناه که زیاد شود جامعه دچار سقوط می شود و سقوط به معنای چنین فتنه هایی است.
رئیس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه بررسی این روایات نیاز به کار علمی دارد اظهار داشت: امثال این روایات را گاهی برای عامه مردم می خوانیم و کمتر پیش می آید فیلسوفی این روایات را که به صدها روایت می رسد بررسی کند و آن را صورت بندی کند و اطلسی طراحی کرده و رابطه ای و قوائدی را کشف کند.
وی تاکید کرد: ای سخنان بی قاعده نیست و مبادی اصولی دارد و اگر کسی تمرکز کند به این قواعد حاکم پی می برد و چه بسا می تواند این قواعد را کشف کند، در فلسفه نیز جهات و مسائلی داریم که نزدیک به این جهات است و می توان مطالعه فلسفی نسبت به این قضیه داشت که اسباب نسبت سنجی شود و قوائدی که برای ادراک نظام طراحی کرد لذا یکی از مسائل مهمی محسوب می شود؛ این مسائل در روایات آمده است و معصومین و اهل بیت بیان فرموده اند و ما غافل هستیم و نگاه فلسفی و عرفانی به این روایات نداریم و حقایق را از این دریچه درک نمی کنیم.