آیت الله علی اکبر رشاد در آیین بزرگداشت هفته پژوهش حوزه های علمیه خواهران که ۲۵ آذرماه ۱۴۰۰ در مجموعه عصر انقلاب تهران برگزار شد، پژوهش را در حوزه‌های علمیه از دیرباز دارای جایگاه خاصی توصیف کرد و گفت: اگر بخواهیم فعالیت‌های حوزه را اولویت بندی کنیم، پرورش و تربیت رتبه اول را دارد و بر تمام شئون حوزه گسترده است و بلکه تربیت غایت حوزه است.
وی ادامه داد: بعد از تربیت، پژوهش اهمیت بیشتری دارد؛ با هزار سال تجربه می‌توان گفت که حوزه‌های علمیه از یک نظام علمی پیروی می‌کنند که پژوهش در آن محور است.
عضو شورای حوزه‌های علمیه استان تهران، نظام آموزشی مدرن و الگوی ناقص غرب در دانشگاه‌ها را پژوهش محور ندانست و ابراز داشت: بنابراین در سال‌های گذشته در آموزش و پرورش اهمیت خاصی بر پژوهش قائل شده‌اند و آن را ترویج می‌کنند؛ در دانشگاه‌ها هم دکترای پژوهش محور مطرح شده است که در مراکز خاصی این کار انجام می‌شود و هنوز هم رایج نیست.
وی اندیشیدن و پژوهیدن در حوزه‌های علمیه از سال‌های اول اشاره کرد و اظهار داشت: از سال اول منطق را آموزش می‌دهند و توصیه می‌کنند که مطالعه پیشینی کند، شروح و تعالی را ببیند و این شیوه پژوهش محوری است.
آیت الله رشاد تصریح کرد: طلبه بنا نیست کتابی که به عنوان متن درسی مشخص شده است، قناعت کند بلکه کتب موازی و شروح را باید مطالعه کند؛ البته اگر در دوره‌های اخیر به این شیوه‌ها بی‌اعتنایی می‌شود اما حوزه علمیه و تاریخ آن پژوهش محور است.
وی، ساده‌سازی دروس را خلاف سیستم آموزشی حوزه دانست و گفت: طلبه غیر از کلاس باید در دروس تأمل کند؛ نظام اصیل حوزه تفکر محور است؛ اگر در این دوره‌ها شیوه‌های قدیم منسوخ و متروک می‌شود اما اساس حوزه بر پژوهش محوری است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آموزش را دارای رتبه سوم در نقش آفرینی نظام حوزه توصیف کرد و ابراز داشت: در سطوح پایین بر آموزش تأکید می‌شود؛ در پایه‌های یک تا ده آموزش انجام می‌شود ولی پس از ۱۰ پایه، در درس خارج به صورت مطلق پژوهشی است.
وی تصریح کرد: اجتهاد یعنی پژوهش؛ در درس خارج طلبه آموزش نمی‌بیند بلکه پژوهش می‌کند؛ طلبه در ۱۰ پایه با خواندن سه کتاب، اصول را خوانده است و تمام را یاد گرفته است.
آیت الله رشاد، روش‌های آموزشی برخی از اعاظم در درس خارج را به خاطر ضعیف بودن برخی طلاب ارزیابی کرد و گفت: در تاریخ نداشته‌ایم که کسی در درس خارج اصول آموزش دهد؛ در درس خارج فرد باید مجتهد بار بیاید نه اینکه تمام مباحث اصول و فقه و ابواب آنها را ارائه کنیم.
وی تربیت را غایت و پژوهش را محور دانست و گفت: بین غایت و محور تفاوت‌هایی وجود دارد و آموزش بستر است؛ آموزش تا حدی مفید است و در سنت حوزه هم اینچنین است؛ اینطور نیست که با پایان سطوح یا پایان یک دوره خارج اصول، کسی به نهایت خود رسیده باشد.
عضو شورای حوزه‌های علمیه استان تهران با اشاره به مفسر و محقق بودن حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت پور، گفت: فرصت بسیار خوبی برای حوزه‌های علمیه خواهران است که کسی که این حوزه‌ها را اداره می‌کند در تحقیق صاحب رأی و تجربه است.
وی تصریح کرد: نظام آموزشی حوزه پرورش مئال بوده است و باید بماند؛ بنا نیست حافظه‌ها قوی شود بنا است که استعدادها تقویت شود؛ همه استعدادها در سرشت آدمی تعبیه شده است، اما کار حوزه کشف و به فعلیت رساندن این استعدادها است.
آیت الله رشاد با اشاره به مسائل فلسفی ادامه داد: وجود طلبه باید تغییر کند؛ اتفاقی که باید در نهایت در نظام آموزشی حوزه بیفتد این است که اصل اتحاد عقل و عاقل و معلوم حصولی باشد؛ بنا نیست که این معلوم واسطه بخورد؛ بنا نیست علم ما حصولی باشد بلکه بنا است که علم ما حضوری باشد؛ اگر علم حضوری شد با نفس متحد می‌شود و سه گانگی آن باقی نمی‌ماند.
وی ابراز داشت: به این شیوه عالم دینی، عالم دین نمی‌ماند بلکه عالم دینی می‌شود؛ عالم دین به ترکیب اضافی نیست که می‌تواند غیر مسلمان هم عالم دین باشد؛ برخی از غیر مسلمان‌ها از ما طلبه‌ها در فهم و شناخت اسلام قوی‌تر هستند؛ در حوزه‌های علمیه چه تعداد مفسر داریم که در هر عصری یک دوره کامل تفسیر نوشته باشد؟ من مسیحی می‌شناسم که این کار را کرده است.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: طلبه باید طوری باشد وقتی کسی او را می‌بیند متن اسلام را ببیند و اسلام ناطق را ببیند؛ ما در حوزه‌های علمیه به دنبال ساختن این طلبه هستیم.
وی نظام آموزشی حوزه را از مناظر مختلف متفاوت از نظام آموزشی مدرن عنوان کرد و گفت: در سنجش‌های خود نیز به دنبال حافظه طلبه نیستیم بلکه باید ببینیم که تربیت، کمال، تعالی و پیشرفت طلبه حاصل شده باشد.
آیت الله رشاد، دانشگاه‌های فعلی را فاقد پرورش توصیف کرد و گفت: بدترین و سخیف‌ترین الگو را برای آن آدم بی‌سواد آوردند که در غرب هم این الگو پیگیری نمی‌شود؛ در غرب هم به پرورش توجه می‌شود.
وی با بیان این که دروس حوزه باید به صورت حضوری برگزار شوند تا هویت طلاب توسط استاد ساخته شود، ادامه داد: با برگزاری دروس به صورت مجازی نمی توان طلبه ای در تراز عالم دینی که به درد جامعه بخورد تربیت کرد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: مشکل اصلی که در زمینه آرمان تحول حوزه داریم، این است که غالب افرادی که این نظریه را می دهند فاقد نظریه هستند و نظریه مبنایی و منسجم ندارند.
وی با بیان این که ارائه نظریه در بحث تحول فقط کافی نیست و باید این نظریه بسط پیدا کرده و در قالب نظام در بیاید و عملیاتی شود، خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم به موفقیت برسیم باید نظریات تبدیل به نظام واره های علمیاتی شوند و حوزه امروز از این جهت به شدت دچار آسیب است.
آیت الله رشاد در پایان بیان داشت: باید دست اندرکاران حوزه در بحث تحول مسائل را به درستی مطرح و تبیین کنند، مبادا به بهانه تحول طلاب را از حوزه زده کرده و یا بی سواد بار بیاورند که این آسیب خواهد بود؛ چون وظیفه طلبه این است که رسائل، مکاسب، اصول فقه و لمعتین را مقدس بدانند که مقدس است چون این کتاب ها را شهیدین، آخوند خراسانی و … با روح و جان خود نوشته اند و هویت هستی آنها در این کتاب ها منعکس شده است که می تواد بر روح طلبه تأثیرگذار باشد.