آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، رئیس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ارتباط تصویری زنده با مراسم گرامیداشت روز وحدت حوزه و دانشگاه با محوریت «علم، حکمرانی و تمدن اسلامی» که روز ۲۷ آذرماه در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد با اشاره به اینکه برخی معتقدند تولید علم و نظریه‌پردازی مدیریت‌پذیر نیست، گفت: برخی معتقدند نظریه و علم با بخشنامه تولید نمی‌شود، این مغالطه عوامانه برای فریب عوام‌الناس است و فرهیختگان و خبرگان با چنین مغالطه‌ای اغنا نمی‌شوند.
وی ادامه داد: برخی می‌گویند فعل ارادی مبتنی بر مبانی اراده نیست، سؤال من این است که تحقق یک فعل ارادی نیازمند این نیست که سود و زیان موضوع را بسنجیم و سودمند بودن و ترجیح سود یا زیان را تصدیق کنیم؟ مبادی اراده در فعل ارادی اتفاق نمی‌افتد؟ حالا سؤال این است مگر می‌شود که علم به شکل غیر ارادی تولید شود؟ خواب می‌ببینیم یا با معجزه علم تولید می‌شود؟ اینکه کسانی اراده کنند و به تولید علم بپردازند و مبانی اراده داشته باشند، این فعل ارادی نیست؟
رشاد افزود: به نظر بنده تولید علم، یک فعل ارادی است و تابع تصمیم است، این فعل ارادی تحت تأثیر علل اربعه است و می‌تواند با تصمیم صورت بپذیرد و تابع تصمیم و فعل ارادی است و انسان صاحب اراده به نسبت تشخیص، اهداف و آرمان‌ها، فعل را انجام می‌دهد و اهداف در این علم تأثیرگذار هستند و باید غایتی را منظور کنیم تا به سمت آن حرکت کنیم؛ علل فاعلی و غایی و ماده و صورت در تولید علم مؤثر هستند، قهرا این چهار علت یکسان نیستند و در هر کدام در تولید علم به‌عنوان یک فعل ارادی تأثیرگذار هستند.
علوم انسانی مناسبات جامعه و انسان را مدیریت می‌کند
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: علم باید کاربرد بومی داشته باشد و قهراً در علل مؤثر باید گزینه‌هایی را انتخاب کنیم که با اغراض ما به‌عنوان انسان صاحب اراده سازگار باشد، بنابراین علم بدون منابع حکمی، معرفتی، دینی و علوم انسانی اسلامی صورت نمی‌گیرد و بدون اینکه اهلش ورود کنند این اتقاق نمی‌افتد و از مفاد و منابع و مصادر صحیح باید استفاده شود وگرنه در صورت‌بندی علم دچار مشکل خواهیم شد.
وی با اشاره به اینکه بدون علم، حکمرانی نیز سخن بی‌معنایی است و بدون اعمال حکمرانی بر علم به‌ویژه در گستره علوم انسانی، امکان تولید علوم انسانی نیست، اظهار کرد: اصولاً علوم انسانی در یک معنای وسیع، علوم حکمرانی هستند و فارغ از گونه‌ها و کاربست‌های علوم انسانی که معطوف به وضعیت افراد است، نوعی علوم اجتماعی هستند و مناسبات جامعه و انسان را تدبیر و مدیریت می‌کنند و جهت می‌بخشند، بنابراین باید با گزاره‌های علوم انسانی در شاخه‌های مختلف مناسبات را تنظیم کنیم و این یعنی حکمرانی.
رشاد تصریح کرد: علوم انسانی، علوم حکمرانی هستند و اگر می‌خواهیم حکمرانی اسلامی ملی داشته باشیم، باید تحت تأثیر حکمرانی بیرون مرزها نباشیم، باید علوم انسانی و علم بومی داشته باشیم و علم بومی ما همان علم اسلامی است. حکومت‌ها(غرب)؟ امروز اگر سلطه نسبی بر عالم دارد، به تعبیری به یمن قدرت علمی خود است که به علمشان می‌نازنند و می‌بالند و رویش و بارش آن‌ها از علم آغاز شده و به اتکای علم بر دنیا سیطره پیدا کرده‌اند.
سخن گفتن از حکمرانی مؤمنانه، بدون علوم انسانی بی‌پایه و ناقص است
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه تصریح کرد: پیشرفت در علم موجب استقلال و استقرار ما می‌شود و بدون علوم انسانی سخن گفتن از حکمرانی مؤمنانه و حکمرانی بومی نارس، بی‌پایه و ناقص است، به نظر می‌رسد تولید علوم انسانی بدون تعامل و تعاطی دو نهاد سترگ علم جهان اسلام، یعنی حوزه و دانشگاه میسر نیست و تحول علم باید از نقطه تحول در مبانی و منطق شروع شود، در تولید علوم انسانی اسلامی بیشتر نیازمند اهتمام حوزه هستیم، چون مبانی دینی در اختیار حوزویان است، در منطق، به مشارکت حوزه و دانشگاه به‌عنوان منطق مرکب نیازمند هستیم، چراکه علم نه با منطق تجربی محض محقق می‌شود و نه با روش‌شناسی تجربی و مراجعه به کتاب و سنت به تنهایی، علم ایجاد می‌شود.
وی با بیان اینکه روش تجربی در اختیار دانشگاه‌ها و روش کتابخانه‌ای (مراجعه به کتاب و سنت) در اختیار حوزه‌ها است، گفت: علوم انسانی اسلامی نیازمند یاری این دو نهاد بزرگ علمی، یعنی حوزه و دانشگاه است. در تولید علم نیازمند مبانی، منطق و علم هستیم و باید این مسائل صورت‌بندی شود و تبدیل به دانش شده و براساس دانش نظاماتی که جامعه را مدیریت می‌کند به دست بیاوریم؛ تولید مسائل نیز نیازمند تعامل این دو نهاد است، برخی از منابع دینی در ید حوزویان و پاره‌ای از مسائل میدانی عینی و خارجی در اختیار دانشگاهیان است و مقام نظر و عمل در حل مسائل و دست یافتن به نظام مسائل، در گروی تعامل این دو نهاد بزرگ است.
رشاد اظهار کرد: مجموعه ارکان، مبانی، منطق، مسائل و غایت و کارکردهای دانش و ساختار اگر فراهم آمد و سازگار بود، یک دانش متولد شده است، دانش تک معیاری است، تولید مؤلفه‌های علم انسانی اسلامی در فرایند تعامل و تعاطی سازنده، فعال و پویا، میان دو نهاد دانشی حوزه و دانشگاه محقق می‌شود؛ بدون تحقق حکمرانی بومی اسلامی، تحقق تمدن اسلامی ایرانی نیز محقق نمی‌شود و در نهایت جوهر تمدن عبارت است از سبک زندگی و سبک زندگی را علوم انسانی می‌سازد.