مشخصات نشر: تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۶
کتاب حریت و مدارات، از پیوستن دوازده مقاله و مقالت قریب‌الافق، صورت بسته است. نخستین مقاله که مبانی مدارا عنوان گرفته است، از رهگذر بررسی اجمالی معرفت‌شناسی، جهانی‌شناسی، انسان‌شناسی عرفانی / اسلامی و نسبت دین و حب، به تبیین مبادی و مبانی مدارات از منظر اسلام پرداخته است. این مقاله، نخستین‌بار در کنفرانس ادیان، صلح و خشونت که از سوی مرکز گفت‌وگوی ادیان و تمدنها با همکاری دانشکده سلی‌اوک دانشگاه بیرمنگام، در تاریخ ۲۵ و ۲۶ بهمن ۱۳۸۴ در تهران برگزار شد ارائه گشته است.
خشونت و مدارا، ویراسته سخنرانی است که در انجمن فارغ‌التحصیلان ایرانی در فیلیپین، به تاریخ ۲/۲/۷۹، ایراد شده است، در این مقالت پس از اشاره به آسیب‌زده‌گی ادبیات اجتماعی ایران معاصر، و مفهوم‌شناسی خشونت و مدارات، با شرح شصت مورد و مصداق خشونت و مدارا، به موارد حسن و موارد قبیح هریک از این دو عنوان اشاره شده است.
در مقاله آزادی، پس از تعریف آزادی، مباحث مهمی چون منشأ آزادی، مبنای آزادی، حدود و موانع آزادی، مرزهای آزادی، و نسبت آزادی با ارزش‌های دیگر بررسیده شده است.
چهارمین مطلب، باعنوان دین و دموکراسی، به تبیین تلائم وحی و رأی و عقل در تدبیر حیات جمعی آدمی پرداخته است؛ در این مقالت، ضمن نقد رویکرد افراطی رأی‌بسندگی، نسبت و مناسبات و سهم هریک از سه عنصر یاد شده، در مقولات اساسی سیاست و حکومت، براساس نظریه دموکراسی قدسی، شرح شده است.
پنجمین مقالت با پرداختن به مفهوم‌شناسی اجتهادگرایی دینی و قرائت‌پذیرانگاری دین، به مقاریسه و ذکر تفاوتهای این دو نظریه پرداخته، و سرانجام با نقد اجمالی قرائت‌پذیرانگاری پایان پذیرفته است.
موانع نواندیشی دینی، ششمین بحث این کتاب است، که به طبقه‌بندی و توضیح موانع نواندیشی و نظریه‌پردازی دینی پرداخته است. باتوجه به خطورت امر اجتهاد و ضرورت تحول در علوم دین، بازشناسی و طبقه‌بندی موانع نواندیشی و مواجهه با عوامل رکود آن از اهمیت فراوانی برخوردار است.
شامل‌ترین و کاربردی‌ترین تقسیم موانع، تفکیک آن به برونی و درونی، (آفاقی و انفسی) است؛ عوامل بازدارنده‌ای را که معطوف به بیرون وجود محققان و اصحاب علوم دین است می‌توان موانع آفاقی نامید و از عواملی که به‌نحو درونی، ارباب علم دین را از تولید علمی بازداشته می‌توان موانع انفسی تعبیر کرد.
در این مقال، موانع نواندیشی در دوازده گروه به شرح زیر شرح شده است:
الف) موانع انفسی (شخصیتی)
۱٫ موانع مَنِشی، ۲٫ موانع روانی، ۳٫ موانع تدبیری
ب) موانع انفسی (معرفتی)
۴٫ موانع بینشی و فلسفی، ۵٫ موانع معرفت‌شناختی، ۶٫ موانع رویکرد ـ دین‌شناسی، ۷٫ موانع روشگانی
ج) موانع آفاقی (برونی)
۸٫ موانع اخلاقی، ۹٫ موانع فرهنگی، ۱۰٫ موانع تاریخی، ۱۱٫ موانع اجتماعی، ۱۲٫ موانع مدیریتی
در هشتمین بحث که عنوانش «اصلاحات علوی» است، ماهیت، مبانی و منطق و همچنین گستره اصلاحات علوی که می‌تواند الگوی تام اصلاح‌طلبی اصولی در همه اعصار و امصار تلقی شود، بررسیده شده است.
مقاله آینده مناسبات ادیان، به گمانه‌زنی در باب آینده روابط ادیان و دینداران پرداخته است؛ در این مقاله، ده توجیه برای تبیین امکان گسترش نقاش و نزاع میان ادیان ذکر شده و سپس عواملی نیز در توجیه دوام رابطه ایجابی و تعاملی میان ادیان، طرح و شرح شده است، مقاله با توصیه‌هایی در همین عرصه فرجام یافته است.
اهداف و قواعد گفت‌وگوی دینی و تمدنی، که دهمین مطلب کتاب است درصدد شرح اهداف و آثار منظور از، و مترتب بر «آرمان و رفتار گفت‌وگوهای دینی و تمدنی است»؛ چهارده مورد از اهداف و فوائد این فعالیت فکری و فرهنگی، در این مقالت برشمرده شده؛ و سرانجام برخی قواعد و اصول لازم‌الرعایه در امر گفت‌وگو، مورد تأکید قرار گرفته است.
یازدهمین مطلب، حاصل میزگرد سه‌جانبه‌ای است که با حضور این بنده و حضرات آقایان پروفسور وانگلوس موتچوپولوس، رئیس جامعه یونانی فلسفه، و پروفسور دلی‌کاستوپولوس، در سال ۱۳۷۸ صورت بسته است، در این مباحثه ما مشترکاً به بررسی مفهوم‌شناسی تمدن، نسبت میان دین و تمدن، چیستی و مختصات تمدن دینی، نظریه برخورد تمدنها، مبانی معرفتی دو نظریه تقابل یا تقارب تمدنها، و… پرداخته‌ایم.
آزادی اهانت، متن مصاحبه‌ای است در سال ۱۳۸۴ از سوی مجله زمانه با این‌جانب صورت گرفته است؛ نکاتی از قبیل مبنای جرم‌انگاری اهانت به انسانها و مقدسات، ربط رواانگاری اهانت و مسأله آزادی بیان، حق دینداری، و… را در این گفت‌وگو بررسیده‌ام.