دانشنامه علوم قرآن زیر نظر آیت الله علی اکبر رشاد
مجموعه دانشنامه های قرآن‌شناسی، گسترده نگاشته‌ای است ساختار موضوعی، با ۱۴۰۰ مدخل اصلی که در سه بخش عمده‌ی ۱٫ مباحث پیرامون قرآن (علوم قرآنی) ۲٫ حکمت نظری (معارف قرآنی) ۳٫ حکمت عملی (معارف قرآنی)، با اهداف زیر تألیف می‌شود:
– معرفی درست و دقیق قرآن کریم و تبیین متقن و مستند هویت و حقّانیت آن.
– تبیین بالندگی و کارایی تعالیم قرآن کریم.
– تحلیل روزآمد و نظام‌مند دیدگاههای قرآنی با لحاظ نظرات نوپدید و نیازهای معاصر.
– نقد آرای انحرافی و پاسخ به پرسش‌های اساسی و شبهات شایع در حوزه‌ی علوم قرآنی و معارف قرآن.
ساختار علمی و موضوعی دانشنامه
الف) گروه های علمی مباحث پیرامون قرآن (دانشنامه علوم قرآنی)
۱٫ قرآن شناخت
شامل مباحث برون¬قرآنی در شش مجلد دربردارنده ۱۵۶ مدخل که نگارش اولیه همه مجلدات پایان یافته و جلد اول و دوم دانشنامه مرحله ویرایش ادبی را طی می‌کند:
۱٫ قرآن‌شناخت (جلد اول و دوم): شامل موضوعاتی چون نزول قرآن، جمع قرآن، تاریخ‌گذاری قرآن، اهداف قرآن، مکی و مدنی، مصاحف صحابه، اسباب‌النزول، جامعیت قرآن و …؛
۲٫ تاریخ ترجمه و تفسیر (جلد سوم): شامل موضوعاتی چون تفسیر پیامبر(ص)، تفسیر تابعین، تفسیر صحابه، تفسیر در دوران معاصر، ترجمه قرآن، ترجمه قرآن به فارسی، ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر و …؛
۳٫ مبانی و قواعد تفسیر (جلد چهارم): شامل موضوعاتی چون امکان فهم قرآن، ظاهر و باطن قرآن، تأویل، جری و تطبیق، شرایط مفسر، اسرائیلیات، مجعولات، نشانه‌شناسی و ….؛
۴٫ روش‌های تفسیری (جلد پنجم): شامل موضوعاتی چون تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر عقلی، تفسیر اجتهادی، تفسیر اشاری، تفسیر تنزیلی و …؛
۵٫ تعامل قرآن با مقوله‌های دیگر (جلد ششم): شامل موضوعاتی چون قرآن و سنت، قرآن و علم حدیث، قرآن و علوم تجربی، قرآن و علوم ادبی، قرآن و زندگی و ….
معاونت جلد اول و دوم بر عهده حجت¬الاسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور و معاونت جلد سوم تا ششم بر عهده حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالقاسم مقیمی‌حاجی است. حضرات حجج‌اسلام و آقایان عبدالکریم بهجت‌پور، عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی، سعید داود لیمونی، ابوالقاسم مقیمی‌حاجی، محمدکاظم شاکر شورای¬علمی این گروه را تشکیل می‌دهند.
۲٫ قرآن و شیعه تک‌مجلدی حاوی ۲۶ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است. که ۱۹ مدخل نگارش اولیه شده و برخی به تصویب نهایی نیز رسیده است:
الف) بخش اهتمام شیعه به قرآن؛
ب) بخش علوم قرآنی؛
ج) بخش شیعه و علوم دینی؛
د) بخش شیعه و فقه؛
ه) بخش شیعه، قرآن و روایات؛
و) بخش شیعه و تفسیر.
مدیر علمی این گروه حجت¬الاسلام والمسلمین محمدعلی اسدی‌نسب است و حضرات حجج‌اسلام و آقایان حسین علوی‌مهر، مهدی رستم‌نژاد، غلامحسین زینلی و محمد عابدی اعضای شورای-علمی این گروه هستند.
۳٫ قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) تک‌مجلدی مشتمل بر ۴۴ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که نگارش اولیه ۱۲ مدخل انجام و برخی تصویب نهایی شده است:
الف) کلیات قرآن و اهل¬بیت(علیهم السلام)؛
ب) قرآن و امامت اهل¬بیت(علیهم السلام)؛
ج) قرآن و فضایل اهل¬بیت(علیهم السلام)؛
د) قرآن وفضائل امیر المومنین(علیهم السلام)؛
ه) قرآن و معاندان اهل بیت (علیهم السلام)؛
و) قرآن و معصومین (علیهم السلام).
مدیر علمی این گروه نیز حجت¬الاسلام والمسلمین محمدعلی اسدی‌نسب است و شورای ¬علمی گروه را نیز حضرات حجج‌اسلام و آقایان حسین علوی‌مهر، مهدی رستم‌نژاد، غلامحسین زینلی و محمد عابدی تشکیل می‌دهند.
ب) مباحث درون قرآن(معارف قرآنی)
شامل مباحث درون¬قرآنی و میان¬رشته¬ای در باب هست¬ها و نیست¬ها (حکمت نظری) و بایدها و نبایدها (حکمت عملی)در موضوعات :
• ب-۱) حکمت عملی:
پیرامون معارف درون قرآن در باب بایدها و نبایدها در قلمرو دانش‌های خاص درون قرآن است که در قالب یازده گروه علمی با حضور کارشناسان زبده و دانشوران متعهد حوزه‌های متفاوت علوم انسانی فعالیت می‌کند.
۱٫ فقه عبادی تک‌مجلد دربردارنده ۳۸ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که نگارش اولیه ۱۶ مدخل انجام و برخی تصویب نهایی نیز شده است:
الف) کلیات قرآن و فقه؛
ب) اقسام عبادت(قلبی، بدنی، مالی).
مدیر علمی این گروه حجت¬الاسلام و المسلمین ابوالقاسم مقیمی‌حاجی و اعضای شورای¬علمی این گروه حضرات حجج‌اسلام و آقایان خالد غفوری، حسن احمدی شاهرودی، احمد مهدی‌زاده و اکبر زراعتیان هستند.
۲٫ اقتصاد در دو مجلد دربردارنده ۵۳ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است و ۲۲ مدخل نگارش اولیه شده که برخی از آنها به تصویب نهایی رسیده است:
الف) مبانی، اهداف و مفاهیم؛
ب) رفتارها ی اقتصادی؛
ج) عقود و احکام اقتصادی؛
د) قواعد اقتصادی؛
ه) اقتصاد بخش دولتی.
مدیریت علمی این گروه را حجت¬الاسلام و المسلمین احمدعلی یوسفی بر عهده دارد و شورای علمی این گروه را نیز حضرات حجج‌اسلام و آقایان سیدعباس موسویان، سیدرضا حسینی، غلامعلی معصومی‌نیا، اصغر هادوی‌کاشانی و مجید رضایی تشکیل می‌دهند.
۳٫ حقوق جزا در سه مجلد حاوی ۸۸ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که نگارش اولیه ۲۴ مدخل انجام شده و برخی نیز تصویب نهایی شده است:
الف) حقوق جزای عمومی؛
ب ) حقوق جزای اختصاصی؛
ج ) آئین دادرسی؛
د ) جرم شناسی.
مدیر علمی این گروه حجت¬الاسلام والمسلمین محمد حسنی است و شورای¬علمی این گروه را نیز حضرات حجج‌اسلام و آقایان غلامرضا پیوندی، احمد حاجی‌ده‌آبادی، حجت‌اله فتحی، حسینعلی بای، علی محمدی‌جورکویه و رضا محققیان تشکیل می‌دهند.
۴٫ حقوق خصوصی عمومی و بین‌الملل در سه مجلد مشتمل بر ۸۳ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است و دراین‌میان ۱۴ مدخل نگارش اولیه و نیز تصویب نهایی شده است:
الف) کلیات و فلسفه حقوق؛
ب) قواعد حقوقی؛
ج) حقوق بشر؛
د) حقوق محیط زیست؛
ه) حقوق خصوصی(حقوق خانواده، حقوق قراردادها، اصول و قواعد، آیین دادرسی مدنی)؛
و) حقوق عمومی
ز) حقوق بین الملل
مدیر علمی این گروه فعلا به عهده معاون بخش می باشد و حضرات حجج‌اسلام و آقایان خالدغفوری، سیدحمید جزایری، روح‌الله شریعتی، احمد مهدی‌زاده، مسعود امامی اعضای شورای¬علمی این گروه هستند.
۵٫ اندیشه سیاسی و اجتماعی در سه مجلد مشتمل بر ۸۰ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که نگارش اولیه ۳۵ مدخل پایان یافته و برخی به تصویب نهایی رسیده است:
الف) کلیات؛
ب) فلسفه اجتماعی؛
ج) نظریه‌ها؛
د) مفاهیم و مبانی؛
ه) حوزه‌ها؛
و) مبانی و اصول سیاست در قرآن؛
ز) مسائل سیاست در قرآن.
مدیر علمی این گروه حجت¬الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا و اعضای شورای¬علمی این گروه نیز حضرات حجج‌اسلام و آقایان مسعود پورفرد، سیدکاظم سیدباقری، سیدسجاد ایزدهی، فاضل حسامی، سیدحسین فخرزارع، محمود شفیعی، حسین شیرخانی و علی خان‌محمدی هستند.
۶٫ اخلاق در سه مجلد دربردارنده ۹۲ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که ۴۲ مدخل آن نگارش اولیه شده و برخی نیز به تصویب نهایی رسیده است:
الف) کلیات (مراد مبادی و مبانی اخلاق است)؛
ب) اخلاق بندگی (مراد مناسبات آدمی با خداوند است)؛
ج) اخلاق فردی (مناسبات آدمی در قلمرو خویش) شامل فضایل اخلاقی . . رذایل اخلاقی؛
د) اخلاق اجتماعی (مناسبات آدمی با انسان‌ها) شامل فضایل اخلاقی . . رذایل اخلاقی؛
ه) بخش اخلاق کاربردی و هنجاری (عملی).
مدیر علمی این گروه حجت¬الاسلام و المسلمین عنایت‌الله شریفی است و اعضای شورای¬ علمی این گروه را حضرات حجج‌اسلام و آقایان مهدی نجیبی، محمد جداری عالی، علی گرامی، احمد جمالی و محمود یوسف‌وند تشکیل می‌دهند.
۷٫ تاریخ اسلام تک‌مجلد دربردارنده ۴۲ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که ۳۰ مدخل آن نگارش اولیه شده و برخی به تصویب نهایی رسیده است:
الف) مباحث عام تاریخ؛
ب) خاندان و قبیله پیامبر؛
ج) پیامبر(ص) در مکه؛
د) پیامبر(ص) در مدینه.
مدیر علمی این گروه حجت¬الاسلام و المسلمین غلامحسن محرمی است و حضرات آیات حجج‌اسلام و آقایان محمدهادی یوسفی غروی، حسین مرادی‌نسب، سیدعلی خیرخواه علوی، امیرعلی حسنلو اعضای شورای¬علمی و سیدمحسن شریفی دبیر علمی این گروه هستند.
نگارش مقالات برخی گروه‌های علمی نیز به دلیل مسائل مالی در حال حاضر فاقد مدیر گروه و از اولویت کاری دانشنامه خارج شده است؛ از جمله گروه‌های:
۸٫ ادیان (۹۸ مدخل) در بردارنده ۹۸ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که ۱۸ مدخل آن نگارش اولیه شده است.
الف) عقائد و معارف؛
ب) شرائح و آداب و رسوم؛
ج) نظام ها و مباحث اجتماعی؛
د) اعلام؛
ه) ادیان آیین ها؛
و) ساختار قرآن و کتاب مقدس؛
۹٫ تربیت(۷۷مدخل)؛
۱۰٫ مدیریت( ۵ مدخل)؛
۱۱٫ محیط زیست(مداخل مشخص نشده است)
• ب-۲) حکمت نظری:
پیرامون معارف قرآنی در باب هست‌ها و نیست‌ها فعالیت خود را در قلمرو دانش‌های خاصّ درونِ قرآن از سوی جمعی از صاحبنظران دارای صلاحیت و متخصص در قالب نه گروه علمی دنبال می‌کند.
۱٫ کلام: در سه مجلد دربردارنده ۸۶ مدخل در موضوعات ذیل در حال نگارش مقالات است که ۳۶ مدخل نگارش اولیه شده و برخی به تصویب نهایی رسیده است:
الف) کلیات؛
ب) دین؛
ج) خداشناسی؛
د) جهان‌شناسی، انسان‌شناسی؛
ه) کتاب؛
و) نبوت؛
ز) امامت؛
ح؛ معاد.
مدیر علمی این گروه، حجت¬الاسلام و المسلمین عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی است. حضرات حجج‌اسلام و آقایان محمدحسن قدردان قراملکی، محمدصفر جبرئیلی، عبدالمجید زهادت، مهدی نجیبی و ابوالقاسم مقیمی‌حاجی شورای¬علمی این گروه را تشکیل می‌دهند.
نگارش مقالات برخی گروه‌های علمی نیز به دلیل مسائل مالی در حال حاضر فاقد مدیر گروه و از اولویت کاری دانشنامه خارج شده است؛ از جمله گروه‌های:
۲٫ عرفان در بردارنده ۷۹ مدخل در موضوعات ذیل ، که ۵ مدخل آن نگارش اولیه شده است.
بخش اول عرفان نظری:
الف) معرفت شناختی(زبان شناختی و …)؛
ب) خداشناسی؛
ج) چینش نظام هستی؛
د) موحد؛
ه) غایت شناسی(معاد)؛
بخش دوم عرفان عملی:
الف) منازل و مقامات؛
ب) احوال ؛
۳٫ طبیعیات(۵۸مدخل)؛
۴٫ طب(۱۰۹ مدخل)؛
۵٫ فراروانشناسی(۲۸مدخل)؛
۶٫ فلسفه(۲۱ مدخل)؛
۷٫ معرفت‌شناسی(۱۸ مدخل)؛
۸٫ هنر(۲۸ مدخل)؛
۹٫ نجوم (۲۶ مدخل)؛