قلب گرانیگاه و مَرکَز ثِقْل نفس و وجه معنوی انسان است/ هنر اهل معنا، معرفت، تهذب و اهل تقوا، نگهبانی و پاسداری از قلب است/قلب انسان، حریم خدا و سراپرده الهی است
تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) گفت: قلب گرانیگاه و مَرکَز ثِقْل نفس و وجه معنوی انسان است.
آیت الله علی اکبر رشاد در درس اخلاق حوزه علمیه در جمع طلاب اظهار داشت: سال تحصیلی جدید فرا رسیده است و ان‌شاءالله طلاب جوان و عزیز سال متفاوتی نسبت به سالهای گذشته داشته باشند و سعی شود در کار علمی و تحصیلی و اخلاقی و سلوک و معرفت و معنویت بهتر از گذشته عمل کنیم.
وی با بیان اینکه در سال گذشته برخی از اوصاف قلب را توضیح دادیم افزود: قلب گرانیگاه و مَرکَز ثِقْل نفس و وجه معنوی انسان است و کمال معنویت، کمال تهذب به آن است که انسان، قلب خودش را از هر شائبه و شبهه و شکی به دور داشته باشد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: انسان باید قلب را از هر آن چه که جز خداست پاک کند تا آن چه آگاهی و نور است در قلب جا داشته باشد.
وی بیان کرد: هنر اهل معنا، معرفت، تهذب و اهل تقوا، نگهبانی و پاسداری از قلب است تا جز خدا در آن وارد نشود، چرا که قلب انسان، حریم خدا و سراپرده الهی است، در این باره امام صادق فرمودند: “القلب حرم‌الله، فلاتسكن حرم الله غيرالله”یعنی “قلب حرم خداست، در حرم خدا غير خدا را جاي مده، در این جا غیر خدا یعنی هر آن چه جز خدا و خدایی است و غیرخدایی هم، غیر خداست.
آیت الله رشاد در خصوص چگونگی به کار رفتن کلمه قلب در قرآن و روایات عنوان کرد: در قرآن کریم حدود 20 صفت برای قلب آمده است و در آیاتی که مراجعه کردیم 44 صفت در قرآن کریم برای قلب آمده و صفت منفی و هم صفت مثبت ذکر شده است.
وی ادامه داد: در روایات نیز در بحث اولیه، 4 سال قبل تحقیقی انجام شد و 104 وصف مثبت و منفی برای قلب جستجو کردیم، این صفات در کل روایات بود، البته که می‌دانستیم که این بحث نهایی نیست و در کل روایات بیش از این وجود دارد و حجم اخبار بیش از 5 هزار روایت است.
رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران اظهار داشت: قصد داشتیم این موضوع را در قالب یک کتاب به عنوان معجم سلامت معنوی و معنویات در احادیث درآوریم، دیدیم حجم آن زیاد شده است، در این باره برآورد کردیم و در برخی از منابع روایی، تخمین زدیم و دیدیم که مثلا در برخی از آثار مانند بحارالانوار وقتی مسائل معنویت آن را بحث کنیم 30 جلد می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: همچنین کلیه کتب اگر مورد بحث قرار بگیرد حجم زیادی می‌شود، ما در اصول کافی نیز تنظیماتی داشتیم و در حد کار روی اصول کافی بنا نهادیم تا کار متوقف شود، در این باره تلاش‌هایی صورت گرفت و با عنوان معجم قرآن در سلامت معنوی که پیش‌تر اعلام شد به سراغ معجم نهج البلاغه در سلامت معنوی نیز برویم.
آیت الله رشاد در این باره گفت: در حال حاضر کار بر روی اصول کافی انجام شده است و معجم صحیفه سجادیه نیز در دست اقدام است؛ در اثر اخیر واژه قلب که کلیدی ترین کلمات است در یازده سوره شعرا توضیح داده شد که به قلب سلیم منتهی می‌شود.
وی افزود: این بار آمار بسیار عجیب است و نشان می‌دهد چه معارف غنی در این زمینه داریم و مجموعه اخباری که کلمه قلب و جمع آن با ضمایر کلمه قلب و قلوب وجود دارد بسیار گسترده است و آمار روایات نیز بالاست که فقط واژه قلب درآن آمده و واژه‌های دیگر حکایت از قلب دارد که وارد نشده است.
مؤسس و رئیس حوزه علمیه امام رضا(ع) بیان کرد: حجم روایاتی که طبقه بندی شده حدود 900 صفحه است و فقط روایات، در آن دسته بندی شده است؛ یکی از نکاتی که در جلسات قبل بوده این است که به جای 44 وصف قرآنی و 104 وصفی که در روایات وجود دارد به 607 صفت برای قلب رسیدیم.
وی عنوان کرد: قلب در عالم معرفت در وجود انسان چه جایگاه عظیمی دارد که فقط اوصاف مثبت و منفی به این تعداد آمده باشد، در واقع اینکه قلب دچار چه صفات و حالت منفی می‌شود و اینکه قلب می‌تواند چه حالات و یا صفات مثبتی را جذب کند را اگر دسته بندی کنیم و ببینیم چه زمینه‌هایی موجب می‌شود که قلب صفات مثبت را کسب نماید و چه کنیم که این صفات که حاصل شد آن را حفظ کنیم و چه عواملی باعث رسوخ صفات منفی در انسان می شود، همه اینها مباحث بسیار گسترده‌ای است.
آیت الله رشاد تصریح کرد: طلاب جوان زیادی در سنین مختلف که وارد حوزه می‌شوند دغدغه‌های پاک و زلالی دارند، از این جهت بسیار مهم است چنین سوالاتی که برای آنها در مورد قلب و اخلاق مطرح می‌شود را پاسخ دهیم.
وی ادامه داد: امام خمینی (ره)به مرحوم حاج حسن نخودکی در مشهد مراجعه کردند و گفتند علم کیمیا را به ما یاد بدهید، ایشان توصیه‌ای به اذکار داشته‌اند و تسبیحات حضرت زهرا و سپس آیه الکرسی و بعد سه قل هو الله و سه صلوات و سه بار نیمه سوره سوم و سوره چهارم طلاق را توصیه کردند و گفتند اینها را بخوانید بهتر از کیمیاست.
رئیس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: نقل می‌شود که امام خمینی(ره) فرمود من هر چه دارم از این دارم؛ کیمیا، گوهری است که به هر چه بزنیم طلا می‌شود و شاید این را که نخودکی یاد می‌دهد همان کیمیاست، این کیمیا در حالت ملکوت و معنویت است و در ملکوت، انسان تاثیر می‌گذارد، امام نیز به دنبال کیمیای معنویات بوده است.
وی اظهار داشت:امام خمینی(ره)، در سنین کم، یک عارف بود، ایشان اول عارف بودنذ، بعد فیلسوف و سپس فقیه و در نهایت سیاست مدار شدند، ایشان قبل از اینکه فقه بگوید اسفار می‌گفتند و اهل حکمت و فلسفه بودند و شاگردان ایشان همچون آیت‌الله مطهری و دیگران در جلسات فلسفه ایشان شرکت می‌کردند و گاهی به ایشان می‌گفتند شما خارج از اصول و فقه هم بگویید وگرنه اینها شاگردان فلسفه امام بودند.
آیت الله رشاد گفت: تعلیقات امام در سایر نصوص نشان می‌دهد چقدر در همان سنوات تسلط بر حکمت داشته اند، چنین شخصیتی دنبال کیمیای معنوی بوده است، کیمیایی که قلب را صیقل می‌زند و قلب را خالص می‌کند، اساس، داشتن قلب سلیم است؛ باید تلاش کنیم صفات مثبت که در قلب ایجاد شد از بین نرود.
وی افزود: تاکنون حدود 1000 روایت از این 5 هزار روایت را طبقه‌بندی کردیم تا مقدمات و موخرات و اصل روایت را بررسی کنیم که خود هجم گسترده‌ای به وجود می‌آورد.
تولیت حوزه علمیه امام رضا(ع) بیان کرد: اساسا مساله ما و طلاب جوان، مساله قلب است و اگر می‌خواهیم به جایی برسیم و کاری انجام دهیم طبق توصیه‌ها این است که باید مراقب قلب خود باشیم، تفاوت میان قلب ملکی و قلب ملکوتی وجود دارد، در زندگی دنیوی باید مراقب سلامت قلب جسمی باشیم و در عالم ملکوت نیز همین است و باید مراقب قلب معنوی باشیم.
وی عنوان کرد: علی عبدالله نعمان بن بشیر از پیامبر اعظم(ص) نقل می‌کند که من از ایشان شنیدم که فرمودند الحَلالُ بَيِّنٌ ، و الحَرامُ بَيِّنٌ ، و بَينَهُما اُمورٌ مُشتَبِهاتٌ ، لا يَعلَمُها كَثيرٌ مِن النّاسِ ، فمَنِ اتَّقَى الشُّبُهاتِ استَبرَأ لِعِرضِهِ و دِينِهِ ، و مَن وَقَعَ في الشُّبُهاتِ وَقَعَ في الحَرامِ ، كَراعٍ يَرعى حَولَ الحِمى يُوشِكُ أن يُواقِعَهُ یعنی حلال روشن است و حرام نيز روشن است و ميان آن دو امورى هستند شبهه ناك كه بسيارى از مردم [حُكم ]آنها را نمى دانند. پس هر كه از شبهات بپرهيزد، آبرو و دين خود را حفظ كرده و هر كه در شبهات وارد شود به حرام درافتد، مانند چوپانى كه در اطراف قرقگاه مى چراند و نزديك است كه وارد آن شود. ان الاحلال بینن احکام خدا روشن است و ان الاحرام بینن.
آیت الله رشاد تصریح کرد: ما با اموری که مواجه‌ایم سه دسته‌اند حلال بیّن و حرام بیّن و شبهات بین ذلک، حلال بیّن حلال است و انسان سعی می‌کند به آن اکتفا کند و از حرام بیّن نیز اجتناب نماید و آن چه سخت است شبهات می‌باشد و شبهه حرمت می‌رود و احتمال می‌دهیم حرام باشد مشتبه می گوییم چون شبیه حلال است بین الحرمه و بین الاحلال نیست.
وی ادامه داد: شبهه را شبهه می گویند چون شبیه حق است و خیلی از مردم نمی‌توانند این را تشخیص دهند و این جا نقطه خطر است مانند زمینی است که در آن مین کاشته‌اند و ندانیم و این خطرناک است، کسی اگر از این شبهات پرهیز کرد دین و آبرویش را حفظ کرده است و اجازه نداده در خطر بیفتد و این مرتبه بالایی از تقواست که به اصلاح می‌گوید ورع است ورع نزدیک نشدن به مرز است.
رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران خاطرنشان کرد: فقه برای تسهیل امور مردم آمده است ما با مردم عامه فرق می‌کنیم، زیرا مردم باید یک سلسله حدود و منهیات شرعی را رعایت کنند و یک سری وظایف شرعی دارند که باید عمل کنند اما امثال طلبه این طور نیستند ما سربازان امام زمان(عج) هستیم و حکایت ما حکایت آن است که در مسجد الاحرام نماز بخوانیم.
وی اظهار داشت: ما در حریم این بزرگواران هستیم و پذیرفته نیست از ما که مانند عامه مردم رفتار کنیم ما حال و حکم مومنی را داریم که در مسجد هستیم لذا ما طلبه‌ها احکام دیگری داریم و آن، احکام شانی است که فراتر از احکام شرعی است و بیش از احکام شرعی که همه موظف هستیم ما یک سلسه احکام شانی داریم، ممکن است برخی امور حرمت شرعی داشته باشد اما به واسطه حرمت شانی باید رعایت کنیم.
آیت الله رشاد گفت: ما طلبه هستیم و مردم توقع دارند گاهی احکام شانی ممکن است به حکم شرعی تبدیل نشود در متشبهات طلبه باید مراقب و دقیق باشد تا مبادا با مصالحه، حریم مولا را تقض کند در این جا تقوا، حداقل نیاز نیست، حریم خدا احکام و حدود ایشان است هر چیزی نقطه ثقل و گرانیگاهی دارد که اگر آن نقطه ثقل اصلاح شود همه چیز اصلاح می‌شود، حضرت می فرماید قلب انسان گرانیگاه است و گرانیگاه در باطن انسان و وجود معنوی انسان، قلب است.
وی تاکید کرد: اگر قلب آسیب ببیند هیچ چیزی ایمن ندارد همان طور که انسانی که قلبش دچار بیماری قلب شود دیگر خون به بدن نمی‌رسد و همه اعضا آسیب می‌بیند و با اینکه مغز ابزار تفکر است اما قلب مهم‌تر است چون اگر خون را به مغز نرساند مغز نیز از کار می‌افتد و وقتی قلب از کار بیفتد انسان با نبات و جماد یکی می‌شود و اگر قلب سلیم شود همه وجود انسان سلیم می‌شود، باید سعی کنیم از حریم قلب که سراپرده الهی و حریم خداست محافظت کنیم.