ساختار تفصیلی تحقیق
«کارکردها و کاربرد عقل در دین‌پژوهی»
درآمد: طرح مسأله
بخش اول ـ کلیـات:
فصل یکم ـ معانی و مراتب عقل و روش‌شناسی احراز آن:
فرع ۱) معانی و اطلاقات عقل:
۱/۱٫ معانی عقل در لغت،
۲/۱٫ اطلاقات عقل در قرآن و حدیث،
۳/۱٫ اطلاقات در عقل نزد فیلسوفان مسلمان،
۴/۱٫ اطلاقات عقل در نزد متکلمان،
۵/۱٫ اطلاقات عقل در نزد اصولیان،
۶/۱٫ مراد ما.
فرع ۲) انواع و مراتب عقل:
۱/۲٫ عقل نظری و عقل عملی،
۲/۲٫ عقل طبیعی و عقل تجربی.
فرع ۳) روش‌شناسی احراز عقل:
۱/۳٫ روش‌ها،
۲/۳٫ قواعد.
بخش دوم ـ مبانی و دلائل حجیت عقل:
مقدمه ـ معانی حجیت عقل:
فصل یکم ـ مبانی حجیت عقل در دین‌پژوهی،
فصل دوم ـ دلائل حجیت عمومی عقل در دین‌پژوهی.
بخش سوم ـ گستره‌ی کارکرد عقل در دین‌پژوهی:
مقدمه:
۱٫ مراد از کارکرد عقل (معرفت‌زایی، معناگری، معناسنجی)،
۲٫ کارکردهای عقل در قلمرو دین و دین‌پژوهی، از جهاتی گوناگون، به اقسام مختلف قابل دسته‌بندی است: مهمترین آنها تقسیم از لحاظ شمول به هر پنج حوزه (عقاید، احکام، اخلاق، تربیت و علم دینی) یا اختصاص کاربرد آن به حوزه‌ای خاص (که از این دو به کارکردهای «عام» و «خاص» تعبیر می‌کنیم).
فصل یکم ـ کارکردهای «عام» و مشترک عقل:
فرع ۱) ادراک پیش‌انگاره‌های دین‌پذیری و دین‌باوری(مانند ضرورت‌دین، منشأدین، نبوت عامه و…)
فرع ۲) مبناسازی برای نظام‌های معرفتی پنج‌گانه‌ی دین،
فرع ۳) اثبات امکان فهم دین،
فرع ۴) مشارکت در تنسیق «منطق فهم دین»،
فرع ۵) ضابطه‌گذاری و قاعده‌سازی برای فهم دین،
فرع ۶) معناگری و کمک به درک و کاربرد مدارک دیگر دین،
فرع ۷) ارزیابی و سنجش صواب و سراب در معرفت دینی و نیز کاربرد سایر دوال،
فرع ۸) علاج خطا در معرفت دینی و کاربرد دیگر مدارک.
فصل دوم ـ کارکردهای «خاص» عقل:
کارکردهای خاص، برحسب کاربرد آن در هریک از حوزه‌های پنج‌گانه‌ی دین، به پنج گروه تقسبم می‌شود:
فرع ۱) کارکردهای اختصاصی عقل در حوزه‌ی باورها (عقاید):
۱/۱٫ ادراک استقلالی امهات عقاید، (مانند وجود واجب، توحید و . . .)،
۲/۱٫ ادراک بسیاری از گزاره‌های لاهوتی دینی.
فرع ۲) در حوزه‌ی بایدها (احکام):
۱/۲٫ ادراک کلیات احکام دینی (اکثر معاملات و اقل عبادات)،
۲/۲٫ ادراک استقلالی پاره‌ای از علل و حِکَم احکام،
۳/۲٫ تشخیص صغریات و مصادیق احکام کلی شرعی (حکم‌شناسی)،
۴/۲٫ مساهمت در تعیین موضوعات احکام (موضوع‌شناسی)،
۵/۲٫ واداشت آدمی به اتباع اوامر و نواهی شرعی،
۶/۲٫ ادراک مصالح و مفاسد مترتب بر احکام در مقام تحقق و نیز تشخیص اولویت‌ها و راههای رفع تزاحم میان احکام،
۷/۲٫ حکم به ترخیص و تأمین یا مساهمت در تقنین در زمینه‌ی مباحات (با توجه به نظرات مختلفی که درباره‌ی ماهیت مالانص فیه و منطقهًْ الفراغ و . . . مطرح است)،
۸/۲٫ تعیین سازوکار تحقق احکام اجتماعی دین (ارائه‌ی برنامه، سازمان و روش).
فرع ۳) کارکردهای عقل در حوزه‌ی ارزش‌ها (اخلاق):
۱/۳٫ ادراک حسن و قبح ذاتی افعال،
۲/۳٫ ادراک استقلالی امهات قضایای اخلاقی،
۳/۳٫ تشخیص صغریات و مصادیق قضایای کلی اخلاقی،
۴/۳٫ تشخیص مفاسد و مصالح مترتب بر احکام اخلاقی در مقام عمل، و ادراک اولویت‌ها و راههای رفع تزاحم میان آنها،
۵/۳٫ ترخیص (یا جعل حکم اخلاقی) در موارد خلأ و فراغ،
۶/۳٫ تحریک به فعل و کسب فضایل و نیز دفع و ترک رذایل،
۷/۳٫ مساهمت در تعیین سازوکار تحقق اخلاق دینی.
فرع ۴) کارکردهای عقل در قلمرو «تربیت»
فرع ۵) کارکردهای عقل در قلمرو علم دینی
فصل سوم ـ کارکردهای عقل در باب مبادی فهم دین:
فرع ۱) کارکرد عقل در زمینه‌ی مبادی «مصدرشناختی» دین (ماتن = شارع)،
فرع ۲) کارکردهای عقل در باب ماهیت و مختصات دین،
فرع ۳) کارکرد عقل در قلمرو مبادی معرفت‌شناختی (ابزارها و دوال دریافت و درک دین)،
فرع ۴) کارکرد عقل درباره‌ی مبادی مخاطب‌شناختی (مفسّر / مکلف)،
فرع ۵) کارکرد عقل در قلمرو مُدْرَک (مبادی هویت‌شناختی قلمروهاونظامات = اقتضائات حوزه‌ها)،
فصل چهارم ـ دیگر تقسیمات:
فرع ۱) کارکرد عقل، از حیث نحوه‌ی کاربرد عقل در حوزه‌های پنج‌گانه، به دو نوع «استقلالی» و «آلی» تقسیم می‌شود.
فرع ۲) از نظر معرفت‌زایی و «مباشرت» در دریافت دین به مثابه دال، یا معناگری و «وساطت» در فهم دین، از رهگذر نقش‌آفرینی در کاربرد دیگر مدارک، همچنین معناسنجی و کاربرد آن در آسیب‌شناسی مدارک و معرفت دینی، کارکردهای عقل، به سه گروه قابل تقسیم است.
فرع ۳) کارکرد عقل را، از جهت کاربردهای عقل «درباره‌ی دین» یا «در دین» نیز می‌توان به دو نوع، تقسیم کرد.
فرع ۴) به تبع تقسیم عقل به نظری و عملی، کارکرد عقل در قلمرو علمی و عملی دین نیز می‌تواند به دو دسته تقسیم شود.
فرع ۵) از حیث کاربردهای گوناگونی که عقل در زمینه‌ی هر یک از دوال پنج‌گانه دارد نیز، کارکرد عقل به پنج قسم قابل تقسیم است.
تذکار: مبانی تقسیمات و معانی و مصادیق هر یک از اقسام و نیز دلائل اختصاصی هر یک از کارکردها، برحسب مورد ذیل هر تقسیم و قسم، طرح و شرح خواهد شد.
بخش چهارم ـ روش‌شناسی کاربرد عقل در دین‌پژوهی:
مقدمه ـ معنای کاربرد عقل
فصل یکم ـ روش‌ها و قواعد کاربرد عقل در فهم دین:
فصل دوم ـ ضوابط حاکم بر روش‌ها و قواعد (شروط و شرایط کاربرد و کارآیی):
فصل سوم ـ موانع کاربرد و کارآیی عقل در دین‌پژوهی (آسیب‌شناسی):
فصل چهارم ـ نسبت و مناسبات عقل با دیگر دوال (تعادل و ترجیح):
خاتمه: جمع بندی