توفیق درک محضر آیت الله میرزا علی مشکینی اردبیلی

یکی از توفیقات تکرار ناشدنی حقیر درک محضر حضرت آیت الله العظمی میرزا علی مشکینی اردبیلی بود؛ البته چه بسا خیلی ها نمی دانند که نام شریف شناسنامه ای ایشان علی اکبر فیض است؛ ما هم درس فقه ایشان را در سال های ۵۴ و ۵۵ هرچند نه خیلی طولانی حضور یافتیم که ایشان فقه زکات می فرمودند، هم دروس اخلاق ایشان را حضور پیدا می کردیم که چهارشنبه ها در مسجد اعظم قم برگزار می شد و بسیار شلوغ و پر رونق بود؛ هم متناوباً درس تفسیر داشتند که درک می کردیم و یا به محضر ایشان می‌رسیدیم. بسیار از وجود نورانی، مبارک و پر فروغ ایشان بهره می‌بردیم؛ ایشان به لحاظ فقهی عنصر بسیار پر ذوقی بود و از قریحه بسیار خوبی در فهم منابع و مصادر فقه برخوردار بود و خاصه اهتمام خاصی به فهم حدیث داشت. در اصول بسیار با ذوق بود. کتب فقهی و احیاناً اصولی ایشان هر یک ارزشمند است؛ در میان این آثار کتاب اصطلاحات الاصول ایشان که بسا خیلی ها به اهمیت و ارزش این کار کمتر توجه می‌ کنند کتاب بسیار با ارزشی است گرچه کتاب ساده‌ای است و کتاب سردستی برای طلاب به حساب می‌آید اما در این کتاب ایشان یک دوره اصول را بسیار پاکیزه و منقح و عمدتا متکی به آراء اصحاب و آراء مشهور تنظیم کرده و خود یک کتاب اصولی بسیار با ارزش است و نشان دهنده ذوق ایشان در معجم نگاری، گزیده سخن گفتن و گزیده مطلب نوشتن است و انصافاً ایشان توانسته توان و قدرت خویش را در نگارش یک فرهنگ نامه فنی نشان دهد؛ این در حالی است که فرهنگ نامه نویسی چندان در حوزه متعارف و معمول نبوده و نیست اما ایشان این هنر را داشته و این کتاب ارزشمند را به این ترتیب نوشته است؛
جلسات درس اخلاق مرحوم آیت الله میرزا علی مشکینی هم محفل انس و محفل حالی بود، واقعا جلسه تحول بود، کمتر کسی بود که در مجلس اخلاق ایشان حضور پیدا کند و از کلمات ایشان متأثر نشود و کمتر کسی بود که اشکش جاری نشود منفعل و منقلب نگردد. هنگامی که در جلسات اخلاق ایشان حضور پیدا می‌کردیم دست‌کم تا جلسه بعد اثر این درس باقی می ماند یعنی لااقل به اندازه یک هفته انسان احساس مصونیت می کرد احساس صفای باطن می کرد و به طور قهری و وضعی آثار کلمات ایشان تا جلسه بعد باقی می‌ماند؛ سر این تاثیرگذاری التزام شخصی ایشان به آن چیزی بود که می گفت یعنی مرحوم آیت الله مشکینی خود مجسمه اخلاق بود مجسمه ارزش‌ها و فضایل اخلاقی و مجسمه تقوا، اخلاص و تواضع بود؛ آنچه را که به مثابه مطالب اخلاقی از فضایل بیان می‌کرد و در نقد رذائل ذکر می فرمود خود کاملاً به آنها توجه داشت یعنی به فضایل کاملاً مجهز و متخلق بود. راز تأثیرگذاری ایشان بر طلبه‌ها و اشتیاق طلاب به حضور در محفل اخلاقی ایشان این بود که چون عامل بود فوق العاده و به نحو کاملا محسوس و مشهودی کلمات ایشان بر انسان تاثیر می گذاشت.
افسوس که جای امثال ایشان امروز در حوزه‌های علمیه خالی است و مخصوصاً در این مقطع به شدت دچار خلا هستیم و زمانی بزرگانی در حوزه بودند مجسمه اخلاق بودند مجتهد اخلاق بودند و اخلاق را مجتهدانه برای طلبه‌ها بیان می‌کردند اما مع الاسف امروز جای چنین شخصیت ها و اشخاصی در حوزه‌های علمیه خالیست.