معمولاً هنگام طرح مباحثی چون مهندسی فرهنگی، فلسفه و اندیشه اسلامی، نام حجهالاسلام والمسلمین علی اکبر رشاد از جمله نام های آشناست که در ذهن متبادر می شود. مصاحبه با این اندیشور فرزانه که عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی، ریاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و تدریس در حوزه و دانشگاه را عهده دار است، وقت زیادی را می طلبد تا در عرصه های مختلف با او گفت وگو شود، اما در مجالی اندک در خصوص مدارس علمیه تحت اشراف وی در تهران، مرکز تخصصی و برخی طرح ها درباره حوزه های علمیه سخن به میان آمده است که در ذیل تقدیم حوزویان ارجمند می گردد.
لطفاً مختصری از سیر تحصیلی خود را بیان فرمایید؟
بنده در سال ۱۳۴۷ در تهران، دروس حوزوی را آغاز کردم و در سال ۱۳۵۰ به قم منتقل شدم و پس از گذراندن دوره سطح، از محضر حضرات آیات اراکی، وحید خراسانی و مشکینی بهره برده و در کوران انقلاب در مبارزات سیاسی حضور پیدا کردم. در آن ایام با طبقات و گروه های جوانان در محله های تهران ارتباط داشتم، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هم پس از مقداری کارهای فرهنگی و آموزشی، به درس و بحث های حوزوی خود بازگشتم و همزمان به راه اندازی و مدیریت چند مدرسه علمیه در تهران مبادرت ورزیدم.
أ اولین مدرسه علمیه ای که دایر کردید، کدام بود؟
مدرسه سپهسالار قدیم )پشت مدرسه مروی( بود که پس از انقلاب اسلامی به نام مبارک شهید بهشتی نامگذاری شد و آن را برای تحصیل طلاب از پایه های ۵ تا۱۰ در اختیار گرفتیم. این مدرسه که از قدیمی ترین مدارس علمیه تهران به شمار می رفت و مدتی شهید مطهری هم آنجا حجره داشتند، سپس مدرسه مجد را تحویل گرفتم و برای تحصیل طلاب پایه یک تا چهار اختصاص یافت. این دو مدرسه ویژه برادران بود.
دو مدرسه هم برای خواهران در شرق و غرب تهران دایر کردیم، یکی مدرسه شهید مدنی در خیابان پیروزی و دیگری هم مدرسه شهید حقانی در منطقه هفت چنار.
پشتوانه مادی راه اندازی و اداره این مدارس از کجا تامین می شد؟
عمدتاً از سوی برخی افراد متدین انجام می شد. ضمن اینکه برخی از این مدارس، مختصر موقوفاتی داشتند و مقداری نیز از وجوه شرعیه تامین می شد.
چند طلبه در این چهار مدرسه تحصیل می کردند؟
بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفر
به جز این ۴ مدرسه، در راه اندازی یا اداره مدارس دیگری هم نقش داشتید؟
حدود ۱۵ سال پیش مدرسه علمیه امام رض(ع) در خیابان پانزده خرداد شرقی بنا شد، بعد از مدتی مدرسه رضاییه را در خیابان شهید مصطفی خمینی در اختیار گرفتیم و سپس مدرسه محمدیه که تخریب شده و اوقاف تجدید بنا کرده بود، از طریق مرکز مدیریت حوزه علمیه قم به ما واگذار شد.
آیا از همان آغاز راه اندازی این مدارس با شورای مدیریت حوزه علمیه قم در ارتباط بودید؟
اوایل، هنوز شورای عالی و مرکز مدیریت تاسیس نشده بود، اما پس از راه افتادن مرکز مدیریت، بخش شهرستان های قم فعال شد و ارتباطات برقرار گردید و الان تمام برنامه های مدارس، مطابق نظام مصوب مرکز مدیریت حوزه علمیه قم است و با مجوز مرکز اجرا می شود.
راه اندازی رشته های تخصصی در تهران از دیگر اقدامات شماست، بفرمایید چند سال است که به طور رسمی پذیرش دارید؟
به مدت هفت سال و قبل از توسعه اخیر، ما دروس تخصصی فلسفه، معرفت شناسی، فلسفه دین و مباحث کلامی و کلام جدید را برنامه ریزی و دایر کرده بودیم؛ اما اکنون سومین سال است که با مجوز مرکز مدیریت حوزه علمیه قم کار را شروع کرده ایم و فعلاً دو رشته کلام و فلسفه در سطوح ۲ و ۳ ارایه می شود.
قصد افزایش رشته ها را ندارید؟
اخیراًً درخواست راه اندازی رشته های قضاء و تفسیر علوم قرآن را کرده ایم.
از فضای آموزشی مناسب برای راه اندازی این رشته ها برخوردارید؟
بله، ما اکنون یک ساختمان جدیدی را به همین منظور در خیابان آزادی در حال آماده سازی داریم.
الان چند طلبه در رشته های تخصصی تحصیل می کنند؟
۴۵ طلبه از سال های قبل داریم و امسال حدود ۱۲۰ نفر را پذیرش کردیم.
سطح علمی اساتید چگونه است؟
سعی کردیم تا حد مقدور، اساتید ممتاز را شناسایی و جذب کنیم.
خودتان هم در این مدارس و مرکز تخصصی تدریس می کنید؟
در رشته های تخصصی خیر، اما دو مباحثه منظم صبح ها دارم، یکی اصول است که اکنون بیش از سه سال است مبحث الفاظ را بحث می کنیم و یکی هم اشارات، نمط هفتم است.
راه اندازی و توسعه رشته ها و مراکز تخصصی در قم و شهرستان ها را چقدر ضروری می دانید؟
خیلی خوب است به شرطی که در شهرستان ها مشکل مدیریت و مدرّس را حل کنیم، باید در حوزه علمیه قم و مراکز تخصصی آن، برای تامین اساتید مورد نیاز چیزی شبیه »تربیت مدرس« ویژه مراکز تخصصی فعال شود، مهمترین مسئله این مراکز، استادان صالح است.
راه اندازی مراکز تخصصی در شهرستان ها چه برکاتی دارد؟
اگر بخواهیم علوم دینی و حوزوی توسعه پیدا کند، باید این امر به صورت کشوری و در قالب شبکه ملی انجام بگیرد. قم، مرکز حوزه های علمیه جهان تشیع است و جایگاه کانونی و قدسی خودش را دارد، اما باید همچون بسیاری از مقاطع تاریخی، علمای بلاد احساس مسئولیت کنند و برای اداره حوزه ها در شهرستان ها اقدام کنند و به موازات دروس و علوم رایج حوزوی با محوریت فقه و اصول به تربیت نیروی تخصصی برای رشته های مختلف بر حسب نیاز جامعه بپردازند.
به نظر شما هجرت اساتید از قم به شهرستان ها تا چه میزان در رونق بخشی به حوزه های شهرستانی مؤثر خواهد بود؟
یکی از مشکلات حوزه، سرازیر شدن طلاب از سراسر کشور به قم و اقامت دائم العمر اکثر آنها است. درست است که اصلی ترین جا برای تربیت نیروهای زبده با نگاه به افق جهانی و با توجه به نیازهای ملی و مذهبی، قم است، اما نیازی نیست که همه فضلا مقیم قم باشند و در آن جا بمانند.
یک فرد فاضلی که می تواند در قم مکاسب و کفایه بگوید و ممکن است مانند او در حوزه بسیار باشند، وقتی به یک شهرستان مهاجرت می کند، محور علمی و معنوی آنجا می شود و خیلی می تواند منشأ حرکت و برکت شود. باید ساز و کاری را بیندیشیم که طلاب در قم رسوب نکنند؛ این درست نیست که ما در مراکز استان ها و شهرهای بزرگ، حوزه های علمیه پر رونق و معتبر نداشته باشیم. در گذشته های نه چندان دور، مراجع ما به برخی از شاگردان خود تکلیف می کردند که به فلان شهرستان برود و تولیت امور علمی و مذهبی منطقه را عهده دار بشوند و حتی مرحوم آیهاللّه العظمی بروجردی، مرحوم قمی را به مصر فرستاد و دارالتقریب تأسیس کرد و مرحوم شهید بهشتی به هامبورگ اعزام شد. برخی از علمای قدیم، خودشان بر حسب نیاز به یک شهر دیگر می رفتند و متوطن می شدند؛ مرحوم آیهاللّه اشرفی اصفهانی، اصفهانی بود ولی در کرمانشاه حضور پیدا کرد و تا پایان فرجام خوش عمر پربرکتش آنجا خدمت کرد.
قبلاً از احداث اردوگاه فرهنگی و تفریحی ویژه طلاب خبر داده بودید، توضیح بفرمایید که در چه مرحله ای است؟
مجموعه ای از طرح های آرمانی را در زمینه حوزه ها در خاطر دارم که با بضاعت اندک طی چند سال دنبال کرده ام و از ساحت الهی توفیق تعقیب و تتمیم آنها را مسئلت می کنم. از جمله آنها احداث مدرسه علمیه الگو، حوزه علمیه مجازی)اینترنتی(، پردیس فرهنگی، اردوگاه علمی، تربیتی و … را می توان برشمرد. من دیدم به رغم اینکه حوزه مبدأ و مطلع انقلاب بوده و انقلاب عمیقاً مدیون حوزه و حوزویان است و به رغم اینکه ۳۰ سال از عمر مبارک انقلاب سپری شده است، هنوز محروم ترین طبقات، حوزویان اند. هم اکنون تمام نهادها و ارگان ها تسهیلات و امکانات رفاهی برای نیروهای تحت پوشش خود دارند، اما دریغ از کم ترین امکانات برای طلاب؛ طلبه حتی به راحتی نمی تواند در خیابان راه برود تا برسد به این که بخواهد در محیط های عمومی و تفریحی شهر حضور یابد؛ و یک وجب در کل کشور نیست که بگویند اینجا، برای امور تربیتی، تفریحی و فرهنگی طلاب اختصاص یافته، لذا در اندیشه یک مجتمع علمی، فرهنگی و اردوگاهی و یک پردیس فرهنگی و رفاهی ویژه حوزه و طلاب در تهران و دماوند افتادیم و الان کار احداث آنها در جریان است.
جایی را برای آن در نظر گرفته اید؟
بله، قطعه زمینی به مساحت ۱۰هزار متر مربع نزدیک تهرانپارس برای پردیس فرهنگی اختصاص یافته و کار ساخت آن شروع شده است. همچنین صد هکتار زمین نیز در دماوند به عنوان اردوگاه ملی ویژه طلاب در نظر گرفته ایم که در جریان احداث است. البته این کارها به لحاظ طی مراحل حقوقی و قانونی و نیز تامین اعتبارات لازم، به کندی پیش می رود.
آیا برنامه ای هم برای راه اندازی مدارس علمیه جدید دارید؟
بله، راه اندازی یک حوزه علمیه الگو و مطابق با شرایط عصر و استاندارد در دستور کار دوستان قرار گرفته است.
حوزه علمیه در ذهن مردم، یک جای تنگ و تاریک واقع شده در مناطق مرکز و شلوغ و احیاناً بازار شهر و فاقد هر گونه امکانات را تداعی می کند در حالی که شرایط، عوض شده و ما در یک مفصل عمده تاریخی بی نظیر قرار گرفته ایم. انقلاب اسلامی و رهبری حضرت امام (ره) یک چرخش تاریخی عظیم در حیات بشر معاصر قلمداد شده، جهان اسلام در آستانه یک نقطه جهش و انتقال قرار دارد و دنیا با شتاب سرسام آوری در تحول است. در این شرایط رسالت حوزه ها سنگین، توقع جهانیان از مکتب اهل بیت علیهم السلام و ایران بسیار بالاست حوزه ها باید با لحاظ اقتضائات عهد جمهوری اسلامی، هزاره سوم و آستانه ظهور )ان شاء اللّه( تحول یابند و سامان گیرند. ما باید مدارسی را احداث و ایجاد کنیم که تربیت یافتگان آن ضمن پایبندی و التزام محکم به سنت های آزموده حوزه، از مهارت های ویژه ای برخوردار باشند. ما آرزومند بازشناسی جوهره سنتی حوزه و بازسازی و احیای روزآمد سنت های حوزوی و تاسیس حوزه ای کارآمد بر اساس آنها هستیم.
لطفاً تعیین مصداق بفرمایید که دقیقاً چه کار می خواهید بکنید؟
ما برای بافت ساختمانی این حوزه تا اهداف، روش ها و ساز و کار تحقق آن، برنامه تهیه کرده ایم. علاقه مندیم به جای آنکه به زبان و با تبلیغات شعارآلود بگوییم: حوزه باید چنین و چنان شود، یک مدرسه الگو را بر اساس سنت های اصیل و آزموده و آرمان متعالی، حوزه مقدسه شیعه طراحی و راه اندازی کنیم.
ساخت و راه اندازی حوزه الگو، چقدر طول می کشد؟
بین ۵ تا ۱۰ سال زمان لازم است.
از این که در این گفت وگو شرکت کردید متشکرم.
من هم از شما تشکر می کنم، شنیدن و دیدن فعالیت های حوزه از جمله در زمینه اطلاع رسانی فنی و صحیح حوزه های علمیه، انسان را به وجد می آورد. کار شما بسیار با ارزش است و بحمداللّه حوزه های ما به سمت کمال و نزدیک شدن آرمان های سلف و بزرگان حرکت می کنند.