روایت مجاهدت های آیت الله رشاد در میدان تحول حوزه و شکل گیری حوزه انقلابی؛
مدافعِ سنت های اصیل حوزه و از عاملان راستین وحدت حوزه و دانشگاه
اینکه حوزه های علمیه شیعی در طول تاریخ نقش آفرین بوده اند و همیشه ایام عَلَم ظلم ستیزی برافراشته و اصلی ترین صفحات کتاب تاریخ به ویژه در دوران معاصر به دست آنها، ورق خورده است، بیش و پیش از هر چیز مرهون پایمردی ها، مجاهدت ها و انقلابی گریِ مردانی است که بی هیچ واهمه حضوری به موقع و اثرگذار در صحنه داشته و کوشیده اند بازی با الفاظی چون سنت و تجدد، تحجر و روشنفکری و امثالهم، کارکردها و رسالت های اصیل حوزه را از متن به حاشیه نراند.
آیت الله علی اکبر رشاد، رئیس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران و رئیس حوزه علمیه امام رضا(ع) که سال ها است درس خارج می دهد و شاگردان بسیار در محضرش تلمذ کرده اند، از جمله چنین شخصیت هایی است که بعد از گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب، هنوز هم انقلابی مانده و روح انقلابی گری را در حوزه زنده نگاه داشته است و با همین روحیه حرف از تحول حوزه و وحدت آن با دانشگاه می زند.
لذا در بررسی ابعاد و چرایی توفیقات ایشان در حوزه علمیه با حجت الاسلام والمسلمین حبیب الله غفوری، قائم مقام مدیر حوزه های علمیه کشور در امور استان ها به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح آن به حضورتان تقدیم می شود:
افق فکر و نگاه آیت الله رشاد درباره تحول و احیای کارکردهای اصیل حوزه و روزآمدسازی آن چگونه است و با چه کیفیتی آن را در حوزه های علمیه تهران پیاده کرده است؟
آیت الله رشاد که خود سال ها در حوزه به ویژه درس خارج را تدریس کرده، در کشور و سطح حوزه های شیعه، شهره به تحول خواهی است و همین امر موجب شده برخی به غلط فکر کنند و شبهه داشته باشند که ایشان سبقه روشنفکری دارد و در پی تحول به معنای تغییر رویه ها و سنت های حوزه و حرکت به سمت نظام های دانشگاهی است.
در حالی که شخصاً بعد از انتخاب به عنوان مدیریت حوزه های علمیه استان تهران و آشنایی و همکاری نزدیک با آیت الله رشاد به دلیل حضور ایشان در ریاست شورای حوزه های علمیه استان، در جلسات فردی و جمعی و نیز همفکری در شورای راهبردی حوزه های علمیه تهران، به شهود دریافتم که ایشان به مراتب سنتی تر از آنهایی اند که خود را مدعی دفاع از حوزه های سنتی می دانند! چراکه ایشان بشدت از اصولی که بزرگان و گذشتگان ما در حوزه های علمیه شیعه در عرصه تعلیم و تربیت رعایت می کردند و ریشه در کتاب و سنت و سیره نبوی و اهل بیت(ع) داشت، دفاع می کند و لذا به شهود دریافتم ایشان مدافعِ احیای سنت های بسیار مهم و موثر حوزه های علمیه که در زمان ما تا حدی کنار گذاشته شده، است.
لذا در سال های اخیر حاصل جلسات متعدد درباره تحول حوزه با محوریت ایشان، تبدیل به کتابی با عنوان «نظام آموزشیِ پرورش مآل» شد.
به عبارت بهتر، ایشان مدافع این تفکر است که نظام آموزشی علمی حوزه های علمیه با نظام آموزشی دانشگاهی و نیز نظام آموزشی در سراسر دنیا متفاوت است، چراکه در نظام های آموزشی رایجِ دنیا همه دغدغه مراکز علمی، آموزش افراد در رشته ای خاص است اما در حوزه های علمیه که نگاه اصلی نظام آموزشی بر اخلاق، معنویت و اعمال و رفتار افرادی متمرکز است که در حوزه ها تحصیل می کنند لذا آیت الله رشاد با همین نگاه و افق دید، نظام آموزشی پرورش مآل را پی ریزی کرده که متکی بر تربیت، معنویت و پرورش جامع افراد است تا طلبه حوزه های علمیه به عنوان فرد فاضل، عالم، بابصیرت و توانمند در معارف اسلامی و رشته ای که به طور خاص می خواند، باشد.
لذا آیت الله رشاد بر این مهم تاکید دارد که ما نباید از نظام های آموزشی موجود در مراکزی مثل دانشگاه ها تقلید کنیم بلکه باید اصل با نظام آموزش حوزوی که اصیل تر و قدیمی تر از همه نظام های آموزشی موجود دنیا است، باشد هرچند به دلیل هجمه های دشمن مرکزیت حوزه ها گهگاهی تغییر کرده و زمانی در نجف بوده و زمانی در بغداد، دوره ای در قم و زمانی در ری و تهران چنان که در دوره ای تهران به «شهر هزار حکیم» معروف و مباحث حِکمی در این شهر در دوره قاجار رایج بود.
از این رو، آیت الله رشاد بر این باور است که بعد از گذشت نزدیک به بیش از ۱۰ قرن از تاسیس حوزه های شیعه و نقش عظیم آن در تعلیم و تربیت، نباید به هیچ وجه دچار خودباختگی و مقلد نظام های آموزشیِ به نحوی ورشکسته برخی مراکز دنیا شویم، بلکه باید سنت های اصیل حوزه به عنوان مترقی ترین نظام آموزشی دنیا که بسیاری از این ویژگی هایش در مراکز آموزشی امروز جهان مورد استفاده و مطالعه قرار می گیرد را به دیده سرمایه، سنت و داشته بنگیرم و مراقب باشیم فریب برخی شعارها و سخنان را نخوریم و این سرمایه بی بدیل را از دست ندهیم.
خروجی چنین نگاهی به مسئله تحول حوزه های علمیه و حفظ سرمایه عظیم چندقرنی، چه جایگاهی به ایشان از حیث اثرگذاری بخشیده است؟
چنین نگاهی آیت الله رشاد را به شخصیتِ فاضل، عالم و برجسته و تحول خواه در نظام آموزش و پرورش حوزه های علمیه تبدیل کرده است.
چنان که ایشان در کتاب «نظام علمی آموزشیِ پرورش مآل» درباره حوزه های علمیه شیعه آسیب شناسی جامعی انجام داده و در کنار آن، آنچه به عنوان مواد درسی و آموزشی است را مورد توجه قرار داده و فضاهای آموزشی و ظرایفی که در ایجاد فضاهای آموزشیِ حوزوی در گذشته لحاظ می شده و در بناهای قدیمی موجود کاملا مشهود است را بررسی کرده است و در کنار آن نظام ارزشیابی حوزه های علمیه که جامع و بسیار مترقی است و آنچه امروز رخ می دهد از قبیل فرار از علمیت و گرایش به مدرک و نمره که ظاهرگرایی را در نظام های آموزشی دنیا رایج کرده و به باطن بی توجه است و علمیت را به فراموشی سپرده، را نیز مدنظر قرار داده است.
ایشان نسبت به مفهوم «حوزه انقلابی» چه نگاهی دارد و حوزه انقلابی را دارای چه خصایص، مهندسی فکری و سازوکاری می داند؟ چقدر به عنوان شخصیتی حوزوی در عمل انقلابی عمل می کند؟
شخصیت های فرهیخته ای مثل ایشان که در مکتب امام خمینی(ره) رشد کرده اند، درباره حوزه انقلابی دیدگاهی خاص دارند با این مبنا که دین نه تنها از سیاست جدا نیست بلکه سیاست ما عین دیانت ما و دیانت ما عین سیاست ما است و مجموعه دین و مکتب الهی اسلامی مرکب است از مجموعه طرح ها و برنامه ها برای زندگی بشر؛ یعنی همانطور که مباحث علمی، اجتماعی، فرهنگی، ارتباطات اجتماعی و … مطرح است و تکالیف فردی جمعی و حقوق و مباحث اقتصادی در لابلای آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) بیان می شود، سیاست هم مورد تاکید است؛ لذا اینکه پیامبر(ص) با ورود به مدینه حکومت تشکیل دادند و مدینه النبی(ص) مرکز اولین حکومت بعد از نزول وحی و بعثت رسول خدا(ص) قرار گرفت، معنایی جز همراهی دیانت و سیاست نمی دهد.
علاوه بر این، اجرای حدود، جنگ و صلح، ارتباط با دولت های خارجی، نامه نگاری های پیامبر(ص) با قدرت های دوران و … همگی حکایت از این دارد که اسلام به هیچ وجه سیاست را جدای از دین نمی داند لذا نفی طاغوت ها و اینکه مومن باید نسبت به طواغیت کفر بورزد و نیز مسئله «نفی سبیل» و مسدود کردن راه استیلای دشمن بر مسلمین، خود جزء سیاسی ترین احکام عالم اند.
بنابراین، عالمانی که در مکتب امام خمینی(ره) تربیت شده اند هرگز بین دین و سیاست جدایی قائل نیستند و هر چه متدین تر، سیاسی تر اند البته سیاسی نه به معنای جناحی و حزبی بلکه به معنای ایستادن پای دین، قرآن، مکتب اهل بیت(ع) و جهاد برای دین تا پای جان نظیر همان کاری که حضرت سیدالشهداء(ع) انجام دادند؛ از این رو، حوزه علمیه به عنوان مرکز نشر دین، انقلابی ترین و سیاسی ترین نقطه در جامعه اسلامی البته با معنایی که بیان شد، است.
لذا آیت الله رشاد و شخصیت های همفکر و همطراز ایشان اصلاً و ابداً انقلاب را چیزی جدای از حوزه نمی دانند که بگویند انقلابی بودن باید به حوزه پیوست شود؛ بلکه حوزه را مرکز نشر معارف دین و فقه آل محمد(ص) به عنوان سیاسی ترین و انقلابی ترین جا در جامعه اسلامی که انقلاب اسلامی در آن با قیام امام راحل و همفکرانش متولد شده است، قلمداد می کنند.
نتیجه آنکه آیت الله رشاد به عنوان یکی از شخصیت های طراز در مسئله حوزه انقلابی (با معنایی که بیان شد) دیانت را عین سیاست و سیاست را عین دیانت و انقلابی گری را به معنای ایستادگی مقابل دشمن و دفاع جانانه از دین و مکتب اهل بیت(ع) می داند و در بحث حوزه انقلابی که پیروی مکتب نبوی و اهل بیت(ع) است، ایشان از چهره های شاخص محسوب می شود.
با توجه به آنکه مسئله «وحدت حوزه و دانشگاه» از بدو پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان دغدغه ای جدی مطرح بوده و کلید گشایش بسیاری از مشکلات محسوب می شود، آیت الله رشاد به عنوان شخصیتی طراز در حوزه به این مقوله چه رویکرد و برای تحقق آن چه راهبردهایی دارد؟ آیا در این باره در حوزه های علمیه تهران توفیقاتی داشته است؟
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، حضرت امام توطئه دشمن و رژیم طاغوت در بحث اختلاف افکنی میان حوزه و دانشگاه را برملا کردند و هر چند شخصیت هایی مثل شهیدان مطهری، بهشتی و مفتح و نیز مقام معظم رهبری در کنار قشر متدین دانشگاهی تلاش کردند این وحدت محقق شود اما آثار این توطئه خطرناک همچنان بعد از پیروزی انقلاب هم مشاهده می شد.
اگرچه در سالروز شهادت شهید مفتح که روز وحدت حوزه و دانشگاه نام گرفته روی این مسئله تاکید شده و اقداماتی انجام می شود اما کار بسیار مهم را کسانی کرده اند که در عمل و فراتر از سخنرانی و همایش و شعار، این وحدت را نشان دادند و ثابت کردند که حوزه و دانشگاه می توانند یکی باشند و دست به دست هم داده و در تولید علم نقش آفرین باشند، چنان که پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به عنوان مرکزی علمی، تحقیقاتی و پژوهشی با رویکر حوزوی و روش امروزی این مهم را انجام داده و توانسته به عنوان یکی از مراکز یا شاید مهمترین مرکز علوم انسانی اسلامی، تولید فکر و نظریه و پاسخگویی به شبهات مختلف در عرصه علوم انسانی مطرح باشد.
که این تجلی و تبلور وحدت حوزه و دانشگاه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به همت آیت الله رشاد انجام شده و شخص ایشان به عنوان شخصیت و مُرّ حوزه با روش امروزی و دانشگاهی در میدان تولید علم و خلق آثار تاثیرگذار در میدان علوم انسانی، تولید فکر و اندیشه، ایفای نقش کرده است و نیاز به طرح شعار وحدت حوزه و دانشگاه ندارد چراکه وجود، مشرب و منش و آثار ایشان و مجموعه تحت مدیریتش نماد عملیِ وحدت حوزه و دانشگاه است که در دنیای بیرون تجلی یافته و پاسخی است متقن به آنها که می گویند چنین وحدتی ممکن نیست.
استاد رشاد در عمل نشان داده این دو می توانند متحد باشند و با افزودن کمالات این دو به یکدیگر می توان دست به کارهای بزرگ و خلق آثار تاثیرگذار که میداندار پاسخگویی به شبهات علمی در سطح دنیا باشند، زد.
با این نظرگاه در مورد بایدهای حوزه و ضرورت ها در موضوعاتی همچون حوزه انقلابی، تحول حوزه و وحدت حوزه و دانشگاه، آیت الله رشاد در حوزه های علمیه تهران چگونه عمل کرده و رهاورد نگاه و مدیریت ایشان برای این حوزه ها چیست؟
باید توجه داشت مدارس علمیه کشور قبل از تاسیس مرکز مدیریت حوزه های علمیه، خود، محور و میداندار کار خویش بودند و هر کس متولی مدرسه بود سلایق و نظراتش را در آن به عنوان روش اعمال می کرد، البته با توجه به محدودیت تعداد مدارس و طلاب در گذشته این روش موثر و پاسخگو بود اما امروز که هم با افزایش ظرفیت و هم پیشرفت علم و فناوری و نیز تاسیس مراکز علمی در دنیا و در داخل کشور مواجه هستیم و نیز مراکز تحقیقاتی بزرگ از سوی وهابیت و صهیونیسم در دنیا در موضوعاتی همچون شیعه شناسی راه اندازی شده اند قطعاً روش گذشته پاسخگوی نیاز حوزه های علمیه شیعی نخواهد بود و نمی توان با آن روش به تربیت طلبه پرداخت بلکه باید با ایجاد مراکز بزرگ و جذب و تربیت افراد علاقمند و قرار دادن آنها در مدار دین و پاسخگویی به شبهات و تولید علم در حوزه های معارف دین و علوم انسانی اسلامی به هماوردی مراکز علمیِ بزرگ دنیا و دشمنان غدّار که ثروت انبوه در این مسیر هزینه می کنند، رفت.
راهکار این مهم راه اندازی تشکیلات منسجم شیعی است که مرکز مدیریت و شورای حوزه های علمیه کشور و نیز شورای حوزه علمیه استان در تهران در این باره تشکیل و آیت الله رشاد از همان ابتدا به عنوان رئیس شورای حوزه علمیه استان تهران مشغول به خدمت شد که خوشبختانه از ابتدا تا امروز مسیر مطلوبی را طی کرده است.
از این رو، با نظارت مطلوب و با تفکرِ تحولی که استاد رشاد دارد، دست مدارس علمیه در اجرای روش های نو باز گذاشته شده و بر جذب استادان کیفی در مدارس علمیه استان تهران به ویژه برای روی کار آوردن طرح های تحولی مدارس علمیه تاکید می شود.
امروز حوزه تهران با وقت گذاری فراوان آیت الله رشاد که انصافاً در میان روسای شوراهای استانیِ حوزه بیشترین وقت را علیرغم کمی وقت و حجم بالای کار می گذارد، رشد کمی و کیفی مطلوبی داشته و تحسین برانگیز است.
درس و بحث ایشان منظم است و در مدیریت با حمایت از مدارس علمیه و سعه صدر و نظارت مطلوب، افق بسیار روشنی را پیش روی حوزه علمیه تهران قرار داده است.
ایشان همچنین بسیار در تلاش است تا ساختمان های قدیمی و مستهلک حوزه علمیه تهران با ساختمان های نو تعویض شود و امید است هم دولت هم دیگر نهادها و نیز مردم خیّر ایشان را در این باره یاری کنند تا با ایجاد مدارس جدید بتوان نیاز چندمیلیونی تهران را پاسخ داد.