راهبردهای تولید علوم انسانی اسلامی در حوزه

۱٫ فرهنگ‌سازی،

۲٫ نظریه‌‌پردازی،

۳٫ نهادسازی (سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و مهندسی فعالیت‌ها).

تولیت حوزه‌ی علمیه‌ی امام رضا(ع) فهرست اقدامات مربوط به این سه حوزه را به ترتیب زیر مطرح کرد:

۱٫ جلب توجه حوزه‌ به جایگاه بی‌بدیل و فوق‌العاده تعیین‌کننده‌ی علوم انسانی در مهندسی حیات انسان معاصر، و معضلات خسارتبار ناشی از سیطره‌ی علوم انسانی وارداتی بر «ذهن»، «زبان» و «زندگی» مسلمین، و به حاشیه رانده‌شدن فلسفه، فقه، و اخلاق اسلامی.

۲٫ ایجاد انگیزه‌ و عزم جمعی مبادی امور و نخبگان حوزوی برای تحول در علوم انسانی و درک درست از تحول؛ با توجه به بدفهمی‌ها و بدفهمانی‌های خودآگاه و ناخودآگاهانه‌ای که از این آرمان عظیم در جامعه‌ی نخبگانی وجود دارد.

۳٫ تأسیس منطق تولید علوم انسانیِ اسلامی، با توجه به ظرفیت‌های دانش اصول.

۴٫ تأسیس و توسعه‌ی دانش انسان‌شناسی.

۵٫ تأسیس و توسعه‌ی فلسفه‌ی اسلامی علوم انسانی و فلسفه‌‌ی مضاف خاصِ یکان‌یکان علوم انسانی اسلامی.

۶٫ ارائه‌ی منطق طبقه‌بندی علوم و علوم انسانی، براساس تعریف و تلقی مختار از علم و علوم انسانی.

۷٫ اشراب مباحث علوم انسانی در سراسر نظام آموزشی حوزه. امروز علوم انسانی یا اجتماعی بمعنی‌الخاص، در نظام آموزشی حوزه غایب است که از رهگذر گرایشی‌کردن مدارس علمیه، در حاشیه و خارج از سازمان رسمی حوزه، به‌جای دائرکردن مراکز تخصصی سطح دو و سه (آن هم به‌شدت ضعیف و حقیقتاً غیرتخصصی) می‌توان به این مهم دست یافت.

۸٫ تأسیس مدارس عالی تخصصی (بمعنی‌الکلمه).

۹٫ دائرکردن کرسی‌های خارج فقه مضاف.

۱۰٫ تقویت مؤسسات پژوهشی که اکنون در حاشیه‌ی حوزه و بیرون از نهاد رسمی آن فعال هستند.

در ادامه رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی، به شرح راهبردهای پیشنهادی خود پرداخت.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: علی‌رغم منزلت حکمت اسلامی میان نخبگان مسلمان، نفوذ سنتی فقه اسلامی در میان مؤمنین و تأثیر نسبی اخلاق اسلامی بر حیات مسلمانان، آنچه امروز «ذهن»، «زبان» و «زندگی» انسان آحاد جامعه‌ی ما را مهندسی می‌کند، مع‌الاسف علوم انسانی وارداتی است.

آیت‌الله رشاد، با بیان اینکه شاید یکی از اساسی‌ترین چالش‌ها در عصر ما تقابل علوم سیاسی وارداتی با معرفت سیاسی اسلامی است، تصریح کرد: علوم انسانی درحقیقت مجموعه داشته‌های زندگی آدمی با شئون انسانی است و صحنه‌های فردی و جسمی انسان توسط این علوم مدیریت می‌‌شوند؛ در حال حاضر نیز در تمام جهان، و حتی جهان اسلام و ازجمله کشور ما، این علوم انسانی است که ذهن و زبان زندگی و مردم و مسلمان را مهندسی کرده و جهت می‌دهد.

وی با اشاره به نقش پررنگ‌تر علوم انسانی وارداتی در زبان و گفتار جامعه پس از گذشت ۳۷ سال از انقلاب اسلامی و مهندسی و اداره‌ زندگی مردم توسط آن در این مدت، اظهار کرد: اگر حوزه بداند که چگونه با حضور علوم انسانی وارداتی از صحنه پس‌زده شده است و اهمیت این مسئله، درک و معضلات ناشی از ورود علوم انسانی غربی تبیین شود، خودبه‌خود دغدغه‌ی‌ تحول در علوم انسانی حوزه پدید خواهد آمد.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه‌ی استان تهران ادامه داد: اگر جذب حوزویان به علوم انسانی و مخاطراتی که ناشی از سلطه‌ی علوم انسانی وارداتی است، اتفاق نیفتد هیچ توفیقی برای تحول علوم انسانی نمی‌توان داشت.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: ابتدا باید اهمیت علوم انسانی درک شود، سپس معضلات ناشی از سیطره‌ی علوم انسانی وارداتی تبیین گردد و پس از آن تغییر و تحول در علوم انسانی ایجاد خواهد شد.

آیت‌الله رشاد با انتقاد از نبود دغدغه‌ نسبت به حضور نهادی حوزه در علوم انسانی و عدم حساسیت متن حوزه به آن عنوان کرد: مؤسسات و مراکز علمی و پژوهشی خوبی در حاشیه‌ی حوزه به‌وجود آمده‌اند که متأسفانه حوزه آنها را به‌عنوان جزئی از بدنه‌ی خود به رسمیت نمی‌شناسد

ایشان در ادامه گفت: متن و خود نهاد حوزه‌ی علمیه، هنوز آن‌چنان که باید با این مسئله درگیر نیست و می‌توان گفت به‌صورت نهادینه هیچ‌گونه دغدغه و جدیتی در عرصه‌ی حوزه دیده نمی‌شود، اگر کسانی هم چیزی می‌گویند تنها دغدغه‌های شخصی آنهاست؛ درواقع درک اینکه تحول چیست، بسیار پیچیده است و این مسئله هنوز برای کسانی که خود متولی این امر هستند، روشن نشده است.

تولیت حوزه‌ی علمیه‌ی امام رضا(ع) با بیان اینکه مبانی ما غنی است، اما حکمت ما معطوف به کاربرد مورد مطالعه قرار نگرفته است، ادامه داد: اذعان داریم که حکمت ما غنی و عمیق است، اما این حکمت باید تبدیل به عرصه‌های خُرد شود و در ادامه تبدیل به مبانی برای هر عرصه‌ شود تا در نهایت چیزی که از آن به فلسفه‌ی مضاف تعبیر می‌شود، به دست آید.

آیت‌الله رشاد با اشاره به چهار لایه‌ی‌ ضروری فعالیت برای تولید علوم انسانی در حوزه، در مرحله‌‌ی معرفت‌پردازی و تولید علم گفت: لایه‌ی اول، تأسیس مبانی است و دومین قدم، تأسیس منطق روش‌شناسی است و جز با تأسیس و تحول در مبنا و منطق، هیچ اتفاقی در قلمرو معرفت نخواهد افتاد.

آیت‌الله رشاد سومین گزینه را تولید گزاره دانست و افزود: ما باید گزاره‌های علوم انسانی را تولید کنیم، اما تا زمانی‌که تولید گزاره به تولید نظام منجر نشود، کارایی لازم را به جامعه منتقل نمی‌کند.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه‌ی استان تهران گزینه چهارم را نظام‌پردازی دانست و ابراز کرد: باید در این چهار لایه در قلمروی علوم انسانی کار کنیم.

آیت‌الله رشاد ازجمله دانش‌های بسیار کلیدی که مغفول مانده را دانش انسان‌شناسی دانست و ابراز کرد: لازم است مبانی این دانش در فهم‌سازی لحاظ شود.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه‌ی استان تهران با اشاره به برخی اقدامات مدیریتی که در تحول انسانی ظرفیت‌سازی می‌کند و از سوی حوزه باید اتفاق بیفتد، افزود: در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه‌ی ما علوم انسانی غایب است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با انتقاد از نبود دغدغه‌ نسبت به حضور نهاد حوزه در مباحث علوم انسانی و عدم حساسیت متن حوزه به آن، عنوان کرد: مؤسسات و مراکز علمی ـ پژوهشی خوبی در حاشیه‌ی‌ حوزه به‌وجود آمده‌اند که متأسفانه حوزه آنها را به‌عنوان جزئی از بدنه‌ خود به رسمیت نمی‌شناسد.

وی در سخنانی تأمل‌برانگیز، گفت: حوزه به‌سرعت از هویت اصیل، تاریخی و سنتی خود در حال فاصله‌گرفتن و تهی‌شدن است، مجموعه‌ مدارس ما به دبیرستان‌ها یا دبستان‌هایی تبدیل شده‌اند که جمع‌هایی از نوجوان‌ها بدون وجود نظم و انسجام مطلوب وارد ‌آنها شده، مطالبی را طوطی‌وار فرا گرفته و خارج می‌شوند.

آیت‌الله رشاد ضمن یادآوری مجدد فرهنگ‌سازی، معرفت‌پردازی، سیاست‌گذاری و مدیریت به‌عنوان راهبردهای اصلی یا اصول راهبردها برای تحول در علوم انسانی، توضیح داد: اولین قدمی که در حوزه‌ی فرهنگ‌سازی باید برداشته شود، جلب توجه حوزه و اصحاب آن به معضلات علوم انسانی وارداتی در عرصه‌های مهندسی ذهن و زندگی مردم است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اساسی‌ترین چالش در عرصه‌‌ی سیاست را تقابل علوم سیاسی وارداتی با معرفت سیاسی اسلامی دانست و افزود: بسیاری از نزاع‌های سیاسی که در جامعه وجود دارد مربوط به مواجهه‌ی تحصیل‌کرده‌های علوم سیاسی غربی یا افراد متأثر از آن، با کسانی است که می‌خواهند اصول سیاسی را از متن دین، صورت‌بندی کنند.

وی با بیان اینکه نظام آموزش حوزه باید آمیخته به علوم انسانی باشد و تا وقتی که علوم انسانی در حاشیه است چیزی رخ نمی‌دهد، ادامه داد: مراکز مختلف علوم انسانی که به شکل تخصصی دایره شده‌اند اکثراً بی‌رمق هستند، اگر هم موفق بوده‌اند در برخی از رشته‌ها و خارج از بدنه‌ی حوزه است.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه علوم انسانی از جانب حوزه متحول نمی‌شود، گفت: ما متأسفانه جهانی نمی‌اندیشیم، اما در نگاه دیگران، اسلام در صحنه است و در همه‌ی عرصه‌های جهانی با کفر و استکبار در چالش و رودررو ایستاده است که این هویت اسلام به‌شمار می‌رود، اما معرفت اسلامی و حوزه غایب است، درواقع حوزه در عرصه‌ی بین‌المللی حضور ندارد و گاهی تنها به دادن اطلاعیه‌ای بسنده می‌شود.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه‌ی استان تهران با بیان اینکه علوم انسانی به سه قسمت تقسیم می‌شود، ادامه داد: بایدها و نبایدها، شایدها و نشایدها و هست‌ها و نیست‌ها سه دسته گزاره‌های علوم انسانی هستند.

آیت‌الله رشاد افزود: درواقع چون علوم انسانی از ماهیت جامعه سخن می‌گویند باید سه لایه از معارفمان را که در فقه، اخلاق، و معرفت است وارد مسائل علوم انسانی کرده و تولید گزاره کنیم.

عضو هیئت علمی و رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ی اسلامی تصریح کرد: انقلاب اسلامی این چالش را در علوم انسانی ایجاد کرد، اما حوزه هنوز در این تقابل پیروز نشده است، از همین‌رو اگر دیر بجنبیم مغلوب خواهیم شد.

مؤسس و رئیس حوزه‌ی علمیه‌ی امام رضا(ع) تهران در توضیح اهمیت تأسیس منطق و روش‌شناسی اظهار کرد: هیچ اتفاق قابل توجهی در قلمرو معرفت نمی‌تواند بیفتد جز با تأسیس یا تحول در مبنا و منطق؛ اگر در این حوزه تحول ایجاد شود، در سایر حوزه‌ها و لایه‌های زیرین تحول به‌صورت قهری ایجاد می‌شود.

آیت‌الله رشاد با بیان اینکه فقه در زندگی ما پررنگ است و مهم‌ترین به‌شمار می‌رود، ابراز کرد: در ابعاد مختلف مانند فقه تربیتی، ‌اداری، سیاست و دیگر موارد زندگی با فقه مواجه هستیم و باید در سطح بالایی دروس خارج فقه دایر شود.

رئیس شورای حوزه‌های علمیه‌ی استان تهران ابراز کرد: مثلاً فقه هنر را باید بشناسیم که لوازم شناخت آن در ابتدا شناخت خود هنر است، وقتی طلبه‌ی ما فقه را در عرصه‌های مختلف بداند و در این زمینه متخصص شود، خودبه‌خود علوم انسانی تولید و به‌دنبال آن متحول می‌شود و در این حالت متخصص علوم انسانی را تربیت کرده‌ایم.