هماندیشی مجمع معاونان تهذیب حوزههای علمیه سراسر کشور با حضور آیتالله علی اکبر رشاد رئیس شورای حوزه های علمیه استان تهران، عصر چهارشنبه مورخ ۲۴ آذرماه جاری، به میزبانی سازمان دارالقران کریم استان تهران برگزار شد.
آیت الله رشاد در ابتدای این هماندیشی ضمن تشکر از حضور معاونان تهذیب حوزههای کشور و ضرورت برگزاری این نشست گفت: طبق نظریهای ذیل کتاب نظام علمی آموزشی پرورش مآل، ما دو نوع نگاه و نگرش بلکه دو نظام در امر آموزش داریم که دغدغهی امروز دردمندان نسبت به حوزه مربوط به تحول است. تحول به معنای کلمه بازگشت به هویت تاریخی و احیای سنتهای آزموده افزون بر هزار ساله جاری در حوزههای علمیه است اما با روزآمد کردن و کارآمد ساختن این سنتها.
وی افزود: بعضی متصورند که تحول این است که ما هر چیزی که داریم را تغییر دهیم و گاه از نظامهای آموزشی دیگر که بسا هیچ سنخیت و پیوندی با فضای پیشینه حوزه و اقتضائات این نهاد نورانی ندارد جستجو میکنند و عملاً حوزه را به سمت دانشگاه شدگی و طلبهها را به سمت دانشگاهی شدن سوق میدهند. گاهی بنده این مطلب را عرض کردهام که حوزه کنونی را چیزی به اندازهی این آفت تهدید نمیکند.
آیت الله رشاد گفت: حوزه باید هویت خود را داشته باشد و هر آن چیزی که حوزه را از هویت خود تهی سازد و باعث فاصله بین حوزه و هویت خود شود، تهدید حوزه است. اما بزرگترین تهدید و بیشترین چیزی که امروز در نقاط مختلف و در بخشهایی از حوزه خود را نشان میدهد، دانشگاه شدگی حوزه و گرتهبرداری از آنچه در جریان دانشگاههای ایران که در واقع در بستر آموزش و پرورش مدرن الگو و نوع ناقص آن نظام آموزشی مدرن آمده است. کسی که این نظام را وارده ایران کرده نه حوزه را میشناخته و نه درسی خوانده بوده و اقتباسا این نظام را از کشورهای تحت تاثیر دنیای غرب به صورت ناقص و نارس، به عنوان رقیب حوزه در کشور مستقر کرده است.
رییس شورای عالی حوزههای علمیه استان تهران ادامه داد: این نوع نظام آموزشی نظامی است که به پرورش فکر نمیکند و اساساً در صدد فراگرفتن و انباشتن حافظه از مجموعهای از معلومات اصولی است. نظام موجود دانشگاهی ما تحت تاثیر این نظام و همچنین نظام آموزش و پرورش ما نیز اینگونه است. در واقع نظام حافظه محوراند و غایت این نظام فراگرفتن است. این که مجموعهای از علوم و معلومات حصولی را در دسترس دانشجو و دانشآموز قرار دهند و حافظه دانشآموز و دانشجو از مجموعهای از معلومات انباشته گردد. همهی امور، شئون، رفتارها و نهادها و همه تصمیمات تحت تاثیر این نقطه است و در واقع این نقطه به تعبیر ما «فرا گرفت مآل» بودن است. یعنی مآل و مقصد نهایی فراگرفتن مجموعهای از علوم حصولی است و تربیت در آن هیچ جایگاهی ندارد.
آیت الله رشاد افزود: این نظام هم برای خود مبانی خاصی دارد. در فلسفه، تعلیم و تربیت، در حوزه معرفت شناسی، در حوزه فلسفه علم، در حوزه رفتارشناسی و در همه چیز از مبانی تا نهادها و روشها، ابزارها و نهایتاً غایت یک منظومه است. یک نظام است. معمولاً متخصصان مدیریت نظام را تعبیر میکنند به مجموعه اجزایی که برای دستیابی به یک هدف مشخص به کار گرفته میشوند. در واقع امری منسجم و پدید آمده از مجموعه اجزایی که برای تامین هدفی و غایتی صورت بندی شده است. دستاورد این نظام همین است که امروزه ما بعد از قریب به یک قرن ملاحظه میکنیم همچنان وابستگی علمی آن سر جای خودش بوده و همچنان خلع و کمبود نیرو در کشور وجود دارد و ناکارآمدی و ناکارایی نیروها خودنمایی میکند و گرهای از کار کشور باز نمیشود. این نظامی است که در آموزش و پرورش ما در جریان است. در دانشگاههای ما نیز همین نظام وجود دارد. این نظام ناقصترین گونه از نظام آموزشی است که جریان داشته و کسانی که آنرا از فرنگ به ایران آوردهاند این نوع را انتخاب کرده و دیگران این الگو را به ارمغان آورده و تحویل عناصر و جریانهای وابسته به خود دادهاند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در مقابل این نظام ناقص، ما یک فکر و ایده و الگو و نظام دیگری داریم که در همه چیز در تقابل با این نظامی است که اجمالاً مورد توصیف قرار گرفت. اگر این نظام به غایت تعریف شد و غایت آن فرا گرفتن است در مقابل آن نظام پرورش مآل است و مقصد نهایی آن پروردن است نه فراگرفتن.
وی افزود: پرورش دادن و پرورش یافتن غایت و نهایت این نظام پرورش مآل است. به لحاظ مبانی همانطور که عرض شد نظام علمی و آموزشی فراگرفت مآل بر بنیادهایی در زمینهها و عرصههای مختلف استوار است. به هر حال یک نظام علمی زمانی که پدید میآید نظام بسیطی نیست و نظامی بسیار پیچیده و لایه لایه بوده و دارای ساحتهای گوناگون و سطوح مختلف است.
آیت الله رشاد تصریح کرد: در نظام علمی آموزشی پرورش مآل انسان را فطرت نمون میدانیم، انسان دارای یک سرشت ثابت الهی است. بعضی از نظریه ها در انسان شناسی، برای انسان فطرت و ماهیتی قائل نیستند و غالباً میگویند برای انسان سرشت ساخته میشود، سرشت صورت میگرد و ذاتی نیست و منوط به جامعه و محل زندگی آن انسان است. این موضوع میتواند مربوط به آن نظام رقیب باشد، اما در نظام مورد توجه و علاقهی ما و نظامی که در تاریخ حوزه هم جریان داشته و قطعا در پیشینه هزار ساله حوزه هم همین نظام موجود بوده، از اساس راجع به انسان شناسی گفته میشود که انسان دارای فطرت است. فطرتی خوش و خوشسرشت. انسان کمالجو و حقیقت طلب است و هر آنچه از ارزشهای خوب و نیک باشد، در متن وجود او نیز است. در وجود انسان و سرشت آدمی ابر ارزشهایی مثل عدالت، حقیقت، علم و کمال وجود دارد و خداوند متعال این ارزشها را در خلقت انسان قرار داده است. این مبنا، اساس این نظام و این سامانه تعلیم و تربیتی قلمداد میشود. در نتیجه آن نظام حافظه محور بوده و این نظام فطرت محور است. آنجا بناست حافظه انباشته شود اما در اینجا قرار است که فطرت برتر گردد و استعدادهای فطری باید شناسایی شده و فرصت رشد آنها فراهم آید، استعدادهای فطری به کمال برسند. انسان در فطرت خود استعدادهای بسیاری دارد و این استعدادها باید شناخته شوند و با مدیریت بارور گردند در نتیجه ما هم تربیت را میسر و بلکه لازم میدانیم چون انسان از درون به سمت کمالات میل دارد و ما فقط باید او را به این جهت سوق دهیم.
وی افزود: آنچیزی علم است که با عالم متحد شود. اگر علم ما در باطنمان با آنچه معلوم و خارجی در بیرون وجود ما است انطباق نداشته باشد این معرفت نیست و خطا و جهل است و انسان عالم آن است که با معلوم و علم خود متحد است. علم در واقع میشود انسان، انسان می شود علم. اتحاد حاصل میشود. علم هویت انسان و شاکله انسان را میسازد و عالم کسی است که با علم خود متحد است.
آیتالله رشاد در ادامه گفت: کتاب نظام آموزشی پرورش مآل، نظامی جامع از همهی جهات برای کار آموزش و پرورش ارائه میکند. این نظریه برای مشکلات موجود در نظامهای آموزشی، راهحلهایی ارائه کرده و اگر نظریه داشته باشیم در همه جهات باید این اتفاق بیفتد.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: مجموعه نهاد حوزه مانند هر نهاد دیگری دارای سه رکن است. رکن نرمافزار، رکن سخت افزار و رکن نیروی انسانی. رکن نرمافزار یعنی برنامه، محتوا و علم. رکن سختافزار یعنی ساختمان، کتاب و کار افزارهایی که در خدمت پرورش و آموزش قرار میگیرد و رکن سوم یا عامل انسانی هم از سطح مراجع تا متولیان مدارس، مدیران، عوامل مدیریتی، مدرسین و نهایتاً طلاب و حتی خدام لحاظ شده است.
وی در پایان گفت: در این کتاب حتی در مورد معماری حوزه نیز سخن گفته شده است در مورد نوع مدارس، شکل مدارس و حتی بعضی مدارس در خارج و داخل کشور، در مناطق کویری و غیر کویری و مرکزی و در هر دورهای که الگوهای مختلف معماری حوزه را طی کردهایم اجمالاً ذکر شده و گفته شده مدارس چه خصوصیات و ویژگیهایی به لحاظ معماری و به جهت سمتگیری به سوی پرورش مآلی دارند. در واقع ساختمان حوزه با مجموع ۴۰ ویژگی از حالت صحن حوزه، باغچههایی که معمولا مدارس دارند تا آبنمای وسط مدارس و حتی شکل حجرهها با نام و اشاره به نمونههایی از مدارس و حوزهها ذکر شده است.
در پایان معاونان تهذیب حوزههای علمیه حاضر در این هماندیشی نقطه نظرات خود را با آیتالله رشاد مطرح کرده و این نشست به صورت پرسش و پاسخ ادامه داشت.