جهادگر جبهه تولید علوم انسانی اسلامی
محمد محمدرضایی، رییس کارگروه تخصصی فلسفه دین و کلام جدید شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی
سر دبیر مجله علمی، پژوهشی قبسات در حوزه فلسفه دین و کلام جدید
و سردبیر مجله علمی و پژوهشی فلسفه دین دانشگاه تهران
باسمه تعالی
در ابتدا به عنوان مقدمه خدمتتان عرض نمایم که یکی از افتخارات اینجانب در زندگی آشنایی با جناب استاد رشاد بوده و هست.
حدوداً از ۲۰ سال پیش، ایشان از ما دعوت کردند که سردبیری مجله «قبسات» را که در حوزه فلسفه دین و کلام جدید فعالیت می کند، بپذیرم. با توجه به تعهد و اصالت فکری و مدیریت صحیح و ارزشمند ایشان، این مسوولیت را پذیرفتم. از آن زمان تا کنون با ایشان در این حوزه همکاری داشته ام و از این رفاقت و همکاری همواره احساس سرور و شعف و نشاط می کنم. مخصوصاً مدیریت خوب و عالی و دلسوزی و تعهد ایشان در جهت دهی حوزه صحیح فکری و دفاع از ارزش های دینی و انقلابی در بین مدیران مراکز پژوهشی شاخص و زبانزد می باشند. و از این جهت الگوی مناسبی هستند.
از خداوند متعال سلامتی و طول عمر با عزت برای ایشان مسئلت می نمایم.
تبحر خاص در فلسفه دین
اما در باب کیفیت مطالعه ایشان درباره حوزه فلسفه دین و کلام جدید و فلسفه باید خدمتتان عرض کنم که برخی بر این باورند که فلسفه دین همان موضوعاتی است که از جهان غرب آمده است و کسانی می توانند در این حوزه متخصص و صاحبنظر باشند که با فلسفه دین غرب آشنایی داشته باشند.
اما باید بگویم: فلسفه دین، تفکر عقلانی در باب دین و آموزه های اساسی آن است و این امر سابقه دیرینه در حوزه اسلام داشته است. فلسفه اسلامی و کلام عقلی، تعبیر دیگری از فلسفه دین است؛ زیرا هر دو آن علوم، در پی آن هستند که از مقدمات عقلی صرف، نتیجه ای را اثبات کنند.
اما نکته بعد آن که برخی می گویند فلسفه دین با کلام عقلی تفاوت دارد زیرا یکی در پی کشف حقیقت است و دیگری التزام به دین دارد، در حالی که التزام یک امر درونی و قلبی است. ما نمی توانیم در علوم، نیت خوانی کنیم و از فیلسوف و متکلم سوال کنیم که آیا شما التزام دارید یا نه؟ مساله دیگر آن که فلسفه دین، تفکر فلسفی در باب دین و آموزهای اساسی آن است که اگر با فلسفه الهی به دین نگاه کنیم. آموزهای دین اثبات می شود و اگر با فلسفه مادی به دین نگاه کنیم آموزه های دین نفی می شود. لذا فلسفه دین فقط جنبه سلبی ندارد، بلکه جنبه ایجابی را نیز شامل می شود.
از این رو، فلسفه اسلامی و کلام عقلی که رویکرد عقلانی به دین و آموزهای اساسی آن است، مشمول فلسفه دین می شود.
بنا بر این، ملاحظات استاد رشاد که در حوزه کلام و فلسفه اسلامی تبحر دارند و با توجه به ذکاوت و تیزهوشی ایشان در فهم مسایل وارداتی فلسفه دین، در حوزه فلسفه دین متخصص هستند و هم شبهاتی را که از طرق برخی رویکردهای فلسفی به دین و اسلام مطرح شده است به نحو بسیار دقیقی پاسخ می دهند.
و من شهادت می دهم که نوشته ها و مقالات ایشان در این حوزه واقعاً قابل استفاده است و برخی از مقالات ایشان را شخصاً برای استفاده، چندین بار مطالعه نموده ام و به دانشجویان حوزه فلسفه دین و کلام جدید نیز سفارش می کنم که مقالات جناب استاد را مطالعه کنند.
رابطه مرید و مرادی استاد با مراجع تقلید
یعنی در باب ارتباط ایشان با مراجع عظام تقلید و عنایت مراجع نسبت به ایشان باید بگویم ایشان نسبت خود را با مراجع، نسبت مراد و مریدی تعریف کرده و وظیفه خود می داند که نهایت احترام را در نظر و عمل به این اسطوانه های علم و فضیلت داشته باشد و من از نزدیک شاهد عشق و علاقه ایشان به آن بزرگواران بوده ام و نیز وظیفه خود می داند که به توصیه و رهنمودهای آن عزیزان در حوزه پژوهش ملتزم باشد، مخصوصاً عشق و علاقه ایشان به مرجع و رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (دام عزه)، زبانزد عام و خاص است. متقابلاً وقتی ایشان چنین رابطه ایی نسبت به آن عزیزان از خود ظهور و بروز می دهد، بر حسب آیه «اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا» خدا دوستی و محبت ایشان را در دل آن بزرگوار قرار می دهد و متقابلاً شاهد محبت و عشق علاقه مراجع بزرگوار تقلید به ایشان هستیم. در مجموع چنین رابطه ای که ایشان با مراجع عظام تقلید دارد می تواند الگویی برای همه محققان و مدیران پژوهشی باشد.
ایستادگی مقابل شبهات وارداتی
علاوه بر این، درباره جهت گیری فکری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلام تحت اشراف و مدیریت آیت الله رشاد باید گفت: الحق و الانصاف پژوهشگاه در مقابل هجمه ویرانگر اعتقادی، فلسفی و کلامی، توانسته در این ۲۰ سال اخیر به عنوان یک جبهه قوی و توانمند و قابل اعتماد، ایستادگی کند و بسیاری از شبهات وارداتی را به نحو علمی و متقن پاسخگو باشد. با این پشتوانه فکری قوی و قابل اطمینان، جوانان و دانشجویان عزیز احساس آرامش می کنند و این امر تا حدی زیادی مرهون زحمات طاقت فرسای مدیر عالم و فرهیخته، دور اندیش، مهربان و متعهد پژوهشگاه یعنی آیت الله استاد علی اکبر رشاد (دام عزه) است.
آیت الله رشاد در حوزه علوم انسانی اسلامی و درباره فلسفه های مضاف هم فعالیت های مطلوبی داشته و «نظریه ابتناء» ایشان می تواند در حوزه های مختلف دانش علوم انسانی اسلامی کارایی داشته باشد آنهم نه فقط به صورت کاربردی بلکه فلسفه ها و نظام معرفتی آن علوم را نیز شامل شود تا اینگونه بتوان دیدگاه اسلام را استنباط کرد.
علاوه بر این، به نظر می رسد همه فعالیت های پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با توجه به به روز بودن آن، می تواند در مسیر تولید علوم انسانی اسلامی قرار بگیرد چراکه پژوهشگاه در حوزه های مختلف دانش علوم انسانی ای که وجود دارد ورود و طرح و تبیین ارائه کرده و فعال است و نیز توانسته در حوزه مبانیِ روش شناختی و هستی شناختی، مولفه های دیگر این حوزه را مورد بحث و بررسی قرار دهد و از این منظر با تولیدات و تالیفات اش کمک حال نظام دانشگاهی شود.
همچنین، در برخی شعبه ها مثل فلسفه اسلامی، پژوهشگاه همکاری خوبی با شورای تحول علوم انسانی دارد و از هیچ کمک مادی و معنوی برای رفع دغدغه مقام معظم رهبری در حوزه تحول علوم انسانی دریغ نکرده است و شخص آیت الله رشاد در این میدان حضوری جهادی دارد که این شایسته تقدیر است و انتظار می رود همه مدیران ما دغدغه اینچنین داشته باشند که اگر داشتند در حوزه علوم انسانی به ویژه مراکز دانشگاهی، کارها با سرعت بیشتری انجام می گرفت و مشکلات مرتفع می شد.
لذا از خداوند توفیقات روزافزون برای آن برادر عزیز و گرامی و فرهیخته و عالم مسالت می کنم و امیدوارم خداوند توفیق همکاری با این بزرگوار را از ما نگیرد.