کنفرانس رهبران ادیان جهانی و سنتی ـ آستانا:
این همایش، دومین کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی بود که در شهر آستانا اما در محل کاخ صلح و دوستی نیز که تنها ۱۲ روز از بهره‌برداری آن می‌گذشت در روزهای ۲۱ و ۲۲ شهریور ماه برگزار شد.
موضوع اصلی این کنگره عبارت بود از: «دین ، جامعه و امنیت بین المللی»
در این همایش ۴۳ هیئت مذهبی به نمایندگی از ۲۰ کشور جهان شرکت داشتند. بیش از ۱۶۰ نفر از شرکت کنندگان این همایش پیرو ادیان، اسلام، مسیحیت، (فرق کاتولیک، مذاهب مختلف ارتدوکس، مذاهب مختلف پروتستان)، یهودی (سفرادیم، اشکنازی) بودایی، دائوئیزم، شینتوئیزم بودند.
در این کنگره هیأتی از جمهوری اسلامی ایران به ریاست حجت الاسلام و المسلمین رشاد رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و ریاست گروه اسلام و مسیحیت و عضو شورای انقلاب فرهنگی شرکت داشت. دیگر اعضاء این هیئت عبارتند از: آقای دکتر حسین کلباسی اشتری استاد دانشگاه و رئیس گروه اسلام و یهودیت، آقای حسن صفرخانی رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان و خانم رشیدبیگی کارشناس مرکز گفتگوی ادیان.
در این کنگره مقرر شده بود که شرکت کنندگان در چارچوب موضوع اصلی کنگره درد بخش آزادی مذاهب و احترام به سایر ادیان و «نقش رهبران در تحکیم امنیت بین المللی» سخنرانی و بحث و تبادل نظر کنند. بنابر همین توافق حجت الاسلام و المسلمین رشاد مقاله‌ای با عنوان «امنیت جهانی و تقارب و تعامل ادیان» و آقای کلباسی مقاله‌ای با عنوان «آزادی مذاهب و احترام به سایر ادیان» به دبیرخانه این کنگره ارائه نمودند. و ریاست هیئت ایرانی در این رابطه سخنرانی نمود. مقرر است کلیه مقالات در کتاب مجموعه مقالات دومین کنگره رهبران جهانی و سنتی به چاپ رسد.
این کنگره با سخنرانی رئیس جمهوری قزاقستان آغاز شد و در پایان با تأکید بر صدور بیانیه دومین همایش رهبران ادیان جهانی و سنتی که به بیانیه آستانا موسوم است خاتمه یافت. از دیگر برنامه‌هیا این کنفرانی دو ضیافت شام که یکی به دعوت رئیس جمهور و دیگری به دعوت شهردار شهر آستانا بود در دو شب کنفرانس برگزار شد. همچنین برنامه دیدارهای فرهنگی که عبارت بود از بازدید موزه‌ها و سمبل شهر آستانا و آکواریوم این شهر در برنامه‌های میهمانان کنفرانس گنجانده شده بود.
نورسلطان نظر بایف رئیس جمهوری قزاقستان در سخنرانانی افتتاحیه خود گفت: افزایش عدم تحمل مذاهب تا حدی نتیجه روند جهانی شدن است. وی افزود: جهانی شدن چشمان مردم را به بی عدالتی اقتصادی حاکم در جهان نیز باز کرد. به عقیده رئیس جمهوری قزاقستان در چنین شرایطی یک نوع فرار معنوی، فرار از واقعیت صورت می‌گیرد.
نظربایف افزود: تنها با تدابیر و اقدام‌های سیاسی نمی‌توان از این بن بست‌فرهنگی جهانی رهایی یافت و در این امر معلمان روحانی نقش تعیین کننده دارند.
وی تأکید کرد: مسئولیت ویژه رهبران ادیان جهانی و سنتی این است که نگذارند موعظه‌های دینی منجر به اختلاف‌های سیاسی گردد و از سوی دیگر نهادهای دولتی و سازمان‌های مخفی برای اهداف خود از اصل دین استفاده نکنند.
رئیس جمهوری قزاقستان گفت: تحمیل یک سنت فرهنگی به سایر فرهنگ‌ها، تلاش برای ایجاد مناسبات اجتماعی براساس طراحی‌های بیگانه هیچ گاه باعث تفاهم متقابل نمی‌شود، چنین توسعه طلبی فرهنگی باعث مقابله شدید خواهد شد.
وی افزود: تنها احترام به سنت‌های تاریخی سایر اقوام و ملت‌ها، عدالت و صمیمیت در مناسبات تمدنها، مذهب‌ها و مردم می‌تواند موجب ایجاد صلح و تفاهم شود.
نظربایف در بخش دیگری از سخنان خود گفت: سازمان ملل متحد می‌تواند مبتکر برگزاری سال تفاهم مذهبی و فرهنگی شود. به گفته وی، از سال آینده میلادی ۲۰۰۷ یکی از شبکه‌های تلویزیونی قزاقستان به برنامه‌های درس‌های دینی اختصاص خواهد یافت و از شرکت کنندگان همایش دعوت کرد، از نفوذ خود برای ایجاد برنامه‌های تلویزیون‌های کشورهای خود استفاده کنند. وی همچنین از رهبران ادیان شرکت کننده در این کنگره دعوت کرد، همه ساله در کاخ صلح و تفاهم آستانا شرکت کرده و سخنرانی کنند.
پس از سخنرانی افتتاحیه رئیس جمهوری قزاقستان رئیس‌های دیگر هیئتها دعوت رئیس جمهور که مدیریت جلسات را شخصاً به عهده داشت طی دو روز کنگره به سخنرانی پرداختند محور اصلی اغلب سخنرانی‌ها به شرح ذیل بود:
همه ادیان دارای یک هدف هستند هر چند که طرق آنها مختلف باشد.
رهبران دینی جهان امروزه وظیفه سنگینی به عهده دارند و آن حفظ وحدت مردم جهان است.
بسیاری از سیاستمداران از دین استفاده ابزاری کرده و خشونت ها و دعواهای سیاسی را به نام دین تمام می‌کنند.
احترام به آزادی دینی بر همگان و برای همه ادیان واجب است و این یک حق بشری است.
رهبران دینی جهان باید جبهه واحدی تشکیل دهند.
تأکید بر مشترکات ادیان که عبارتست از اخلاق، ایمان به خداوند، آزادی ، عدل، مساوات، رحمت
پیروان ادیان جهت همزیستی مسالمت‌آمیز با یکدیگر مجبور به گفتگوی ادیان هستند و این گفتگوها در زمان ما ضروری است.
با اشاره به اختلافات حاضر در بین پیروان ادیان که در حال حاضر در جوامع مختلف وجود دارد اظهار داشتند که ما متأسفانه به زمان قدیم برگشته‌ایم و اکنون نباید بگذاریم این اختلافات بیش از این ادامه یابد.
۹ـ احترام به حقوق اقلیت‌های دینی در هر کشوری لازم و ضروری است.
۱۰- احترام به همه ادیان و آزادی‌های شخصی از اختلافات دینی جلوگیری می‌کند
خلاصه‌ای از سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر رشاد رییس هیئت ایرانی:
امنیت می‌تواند، به فردی و جمعی؛ ملی و فراملی تقسیم شود؛ برای فهم امنیت، نخست باید متعلق امنیت را مورد تحلیل قرار داد؛ امنیت یک مقوله انسانی است، و متعلق امنیت عوارض اتحادی و انضمامی آدمی است؛ آنچه را که ماهیت و هویت آدمی را می‌سازد و مایه امتیاز انسان از سایر جانوران می‌گردد، اوصاف و احوال اتحادی او قلمداد می‌کنیم مانند جان آدمی، دین و …
سایر ارزش‌ها را که به نحوی دیگر ـ غیر از نسبت هویت‌ساز ـ به آدم منسوب است؛ عوارض انضمامی می‌نامیم؛ مانند سرزمین، محیط زیست
پس امنیت عبارت است از «وضعیت مصونیت احوال و متعلقات آدمی از تعرض غیر»
عوامل تهدید امنیت و اسباب تامین امنیت، دو رویه یک سکه قلمداد می‌شوند، آنچه وجود آن موجب زوال امنیت می‌گردد ، از این‌رو برای شناخت اسباب تأمین امنیت نخست باشد عوامل تهدید را باز شناخت دین از مهمترین بلکه خود مهمترین عامل تأمین امنیت در افق ملی و فراملی است
به جهت نقش فوق‌العاده دین در تنظیم اعمال و عواطف آحاد انسانی، سوءاستفاده از آن می‌تواند آثار بس مخربی در حیات بشر بر جای نهد؛ از این‌رو دین مانند همه ارزش‌ها، شمشیر دولبه است، در صورت اعتقاد و التزام می‌تواند بزرگترین عامل امنیت جهانی قلمداد گردد، سوءاستفاده از آن می‌تواند آن را به ابزاری خطرناک جهت برانداختن امنیت در آفاق جهان بدل گردد.
با توجه به نکات پیشگفته، امروز تنظیم روابط مسالمت‌آمیز میان رهبران و پیروان ادیان بزرگ، از مبرم‌ترین اقدام‌های خیرخواهانه و بشردوستانه بشمار است و باید مصلحان و مومنان، بدان اهتمام ویژه کنند. من با توجه خطورت روابط میان ادیان به بررسی و گمانه‌زنی مناسبات ادیان در آینده می‌پردازم، کوشش خواهم کرد ضمن توضیح این مطلب که «آیا روند و فرآیند مناسبات ادیان به سمت تقارب و تعامل پیش می‌رود یا تباعد و تنازع؟» بر بایستگی نزدیک‌سازی روابط ادیان و همسوسازی رفتار دینداران انگشت تأکید نهم. میان تمدنها، ممکن است نسبت «تباین» و بیگانگی حاکم باشد
چنانکه ممکن است تمدنها (همه با هم یا برخی با برخی دیگر) مماس و مرتبط باشند
کما اینکه نسبت تقابل نیز می‌تواند همراه با فرآیندی پیوسته در تنازع بوده و در نتیجه به «تباعد» فزاینده‌ی تمدنها بیانجامد، و می‌تواند به تجزیه و زوال و در نتیجه، «تساقط» هر دو یا «تغلّب» یکی (مثلاً تمدن جوان‌تر و پویاتر، یا پربنیه‌تر و قدرتمندتر) بر دیگری منتهی گردد.
چنانکه رابطه‌ی همگرایانه نیز بر اثر تعامل و تکافل تمدنها، به تکامل متوازی دو تمدن بیانجامد یا به ادغام و تداوم آنها در قالب تولد تمدنی جدید منجر شود.
اغلب مورخان و فیلسوفان تمدنی، ادیان و دینواره‌ها را موجد یا مقوّم، محرک یا تداوم‌بخش تمدنها می‌دانند
لهذا به دلیل رابطه‌ی وثیقی که میان دین و تمدن وجود دارد، می‌توان عمده‌ی نسبت‌های مفروض و مناسبات محتمل میان تمدنها را بین ادیان و دینواره‌های گوناگون نیز مفروض و محتمل انگاشت. در این مقاله ما سعی خواهیم کرد به اختصار مناسبات ممکن یا مطلوب آتی میان ادیان را (به همراه توجیه علل و دلائل هر فرض) تبیین و در پایان بر ضرورت تنظیم روابط معتدل و منطقی بین ادیان الهی انگشت تأکید بگذاریم
با توجه به تنوع قرائن و أمارات، و فراوانی متغیّرها و مغیّرها، پیش‌بینی و گمانه‌زنی در مسأله بسی دشوار بل ناشدنی می‌نماید. البته که سخن گفتن از مناسبات آتی ادیان فرع بر رواج دیانت و رونق دینداری است.
عوامل موثر در تکوین منظرها و نظریه‌های کیفیت مناسبات ادیان به دو گروه کلان: علل و عوامل، قابل طبقه‌بندی هستند. کما اینکه هر گروه نیز به دو دسته‌ی درون‌دینی و برون‌دینی تقسیم پذیرند، یعنی: هر یک از وضعیت «تعارض و تنازع» یا «تفاهم و تقارب» مبتنی بر علت‌های تاریخی اجتماعی ـ یا مستند با دلائل فلسفی کلامی بسیاری است.
گروهی از علل و دلائل، مویّد تداوم تنازع و واگرایی ادیان است، و متفکرانی که در عالم مسیحیت و اسلام، گفت‌وگوهای دینی را ناممکن یا نامطلوب، یا نامفید می‌انگارند برای توجیه مخالفت خود، به برخی از همین موارد استناد می‌جویند.
«ایشان در ادامه مقاله خود به ۱۰ نمونه از علل و دلایل در توجیه گمانه‌ای واگرایی اشاره کرد و در ادامه ۵ علت را به مفع منظر احتمال یا ضرورت تقارب ادیان و تعامل دینداران ارائه نموده است»
به دلیل فراوانی علل و عوامل موثر در مسأله، تشخیص (تا چه رسد به تدبیر) فرآیند و برآیند مناسبات آتی ادیان و تمدنها دشوار می‌نماید اما فارغ از صحت و صواب علل و دلائل مؤیّد دو منظر که برخی از آنها برشمرده شد، می‌توان توصیه‌هایی را به مثابه آرزوهای انسانی پیش روی اصحاب و اتباع ادیان ـ به‌ویژه ادیان ابراهیمی که از مشترکات بیشتری برخوردارند ـ نهاد.
هر چند «وحدت دین» تنها به اراده‌ی الهی ممکن است اما «اتحاد ادیان» می‌تواند با عزم جدی دینداران صورت تحقق پذیرد، امروز دهها عامل و انگیزه، ما دینداران را به «تفاهم و تعامل دینی» فرا می‌خواند که به اقتضاء ضرورت تنها به برخی از آنها اشاره می‌کنم
بایستگی رونق بخشیدن به دینداری (به طور عام)، و در هم شکستن هجمه‌ی وسیع الحاد به دیانت و خداگروی و نیز لزوم پیش‌گیری از جنگهای خانمان بلکه جهان‌برانداز و تحکیم وحدت بشری و همچنین ضرورت رفع بحرانها و معضلات بشریت‌سوزی چونان: بحران معنویت و اخلاق، بحران زیست بوم و ترمیم گسست سنت و مدرنیته و بالاخره ضرورت‌های الهی و انسانی بسیار دیگر، همدمی و همدلی، همگامی و همراهی اهل ایمان و اصحاب ادیان را فرض و لازم می‌سازد
به نظر ما طریق مدارات، منحصر در تشکیک در حقانیت مجموعه‌ی ادیان (پلورالیسم دینی) و ترویج نسبیت و شکاکیت (پلورالیسم معرفت‌شناختی) نیست، و حتی حق مطلق انگاشتن دینی خاص به معنی باطل مطلق دانستن سایر ادیان نیست، و نیز مقوله‌ی «نجات» جدای از مسأله‌ی «هدایت» است، نجات در سایه‌ی «رحمت واسعه‌ی الهی» تحقق یافتنی است، علاوه بر آنکه وجود اشتراک بسیار در تعالیم ادیان، نشانه‌ی نوعی یگانگی در مبادی آنها (که به نظر ما عقل و وحی است) می‌باشد، وانگهی مسأله‌ی تحاور و تعامل اصحاب ادیان ملازم با تعیین و تأیید میزان حقانیت دینهای طرف گفت‌وگو و همگام نیست، آنچه مسلم است این است که: ادیان به هم نزدیک‌تر از مکاتب الحادی و بشری‌اند، و سرنوشت دینداران (بیش از دیگر جوامع انسانی) با هم گره خورده است.
خلاصه مقاله آقای دکتر حسین کلباسی عضو هیئت ایرانی:
ـ تجربه بشر در قرون اخیر در حوزه آزادی اندیشه و اعتقاد و بیان و نیز آزمون تأمل برانگیز نظام‌های سیاسی لیبرال در برقراری و حفظ این عرصه حیات آدمی، یعنی آزادی انتخاب و لوازم آن، ضرورت توجه به ظرفیت‌های ادیان در این حوزه را بیش از پیش افزوده است. نفس علاقه روز افزون به گسترش گفت و گوی بین الادیان در واقع چیزی نیست جز احساس خلاء و غیبتی که در دهه‌های قبل نسبت به نقش آفرینی ادیان و جایگاه آنها روی داده بود و اکنون نه تنها متفکران و خبرگان عالم، بلکه افکار عمومی جهان نیز به ظرفیت نامتناهی ادیان الهی در تأمین و حفظ نیازهای روحی و معنوی انسان پی برده است. مقدمات نظری این موضوع، ارائه تعاریف جدیدی از واژگان رایج در فرهنگ بشری ـ که نوعاً محصول دیدگاه‌های سکولار و لیبرال بوده ـ می‌باشد و از زمره آن واژه «آزادی» است که با وجود استعمال گسترده و شایع آن در اغلب عرصه‌های حیات امروز، مع‌الاسف آسیب‌ها و کاستی‌های آن و همچنین افق‌های نوین برآمده از دین و دین‌باوری هنوز بسط و تفصیل نیافته است.
در این مقاله، مقوله «آزادی» از منظر درون دینی و با نظر به مبادی و خاستگاه‌های معرفتی آن مورد توجه قرار گرفته و نشان داده شده است که کامل‌ترین صورت آزادی در عرصه اعتقاد و عمل و بیان و استقرار فرهنگ متناسب با آن، از معبر اعتقاد دینی و منظر ادیان نسبت به انسان، خداوند و طبیعت قابل تحقق است.
خلاصه سخنان خاخام یونامتزگر(خاخام اعظم اِشکنازی رژیم صهیونیستی):
وی پس از تشکرات بسیار و پر تملق از رییس جمهور قزاقستان برای برپایی این کنگره و پس از تمجید فراوان از سخنان آقایان الترکی و طنطاوی و پاتریارک بارتلمئوس، گفت: پیروان اسلام، مسیحیت و همه از فرزندان ابراهیم هستند و همه هوای یکسان تنفس می‌کنند و بین آنان جنگ نیست. همه ما فرزندان اسحاق، یعقوب و محمد (ص) هستیم پس چگونه ممکن است که با یکدیگر نزاع داشته باشیم ما مقدسات همه ادیان را مقدس می‌شماریم و کاریکاتورهایی را که از حضرت رسول توسط روزنامه‌ها چاپ شده بود محکوم می‌کنیم و معتقدیم که نباید مقدسات دینی به مسخره گرفته شود ولی همانگونه که ما مقدسات ادیان را محترم می‌شماریم توقع داریم دیگران نیز مقدسات ما مانند هلوکاست را به مسخره نگیرند همانگونه که در قرآن نیز ذکر شده لایسخر بعض من ….
جناب رییس جمهور: من از شما خواهش دارم که این دو نسخه کتاب نیایش را برای دو اسیر اسراییلی که در اسارت به سر می‌برند از طریق کشورهایی که با ما روابط دیپلماتیک و رسمی ندارند به گروه‌هایی که آنها را اسیر گرفته‌اند برسانید. ما نیز از سوی خود هزاران نسخه از قرآن را در اختیار اسیران مسلمان قرار می‌دهیم.
دبیر کل سازمان جهانی «رابطه العالم الاسلامی» شیخ عبدالله الترکی گفت:
امنیت یکی از موضوعات کلیدی است که هر فردی به آن توجه دارد. امنیت همه مردم روی کره زمین بستگی به امنیت کل جهان دارد.
بشریت باید در جستجوی راه تحکیم امنیت باشد. تهدید جهان معاصر که عبارت از تروریسم است پدیده بین‌المللی بوده و جنبه جنایتکارانه دارد. از این جهت این شر جهانی را نباید به قوم یا دین خاصی مرتبط دانست.
خلاصه سخنان طنطاوی امام الازهر:
وی با اشاره به آیات قرآنی و ارجاع به آیات مختلف به این مسائل به عنوان حقایق اشاره کرد:
۱ـ همه انسانها با یکدیگر مساوی هستند و تنها ملاک یکی بر دیگری تقوی است. انسانها دارای یک اصل واحدند.
۲ـ حیات انسان بدون عقیده دینی امکان پذیر نیست و همانگونه که جسم طالب غذا است روح انسان محتاج دین است.
۳ـ عقاید دینی در پی حق‌طلبی هستند و باطل را نمی‌پذیرند.
۴ـ هیچ اکراهی در پذیرفتن اعتقاد و ایمان نیست و خداوند پیامبران را به عنوان مبشرین نازل فرموده. چنانچه اکراهی بر دین شخصی باشد او مؤمن واقعی نیست.
۵ـ زعمای ادیان و علمای دینی باید با یکدیگر تعاون و تعارف داشته باشند. عقول انسانی تنها برای سعادت بشری است.
خلاصه سخنان اسقف اعظم بلاروس:
وی در آغاز پیام الکسی دوم پاتریارک کلیسای ارتدکس روسیه را قرائت نمود که در آن اهمیت گفتگوی ادیان و اتحاد رهبران دینی مورد تأکید بود و سپس سخنان کوتاهی اظهار داشت و تأکید کرد گفتگوی ادیان اهمیتی سیاسی و دولتی دارد.
خلاصه سخنان دبیر کل اتحادیه جهانی کلیساهای لوترن:
وی پس از سخنانی در مورد اشتراکات ادیان لزوم آزادی مذهب که آن را جزیی از حقوق دینی و مدنی خواند و گفت ما نمی‌توانیم از این حق آزادی دینی حتی در هنگام جنگ سرپیچی کنیم. وی همچنین به اهمیت گفتگوی ادیان اشاره نمود و اهانت به حضرت رسول توسط کاریکاتورها را بشدت محکوم کرد و گفت آیا استهزاء رسولان خدا یک عمل دینی است و تأکید کرد که امروزه خطر و تهدید برای همه ادیان است.
کاردینال مک کاریک کاردینال واشینگتن:
ما خدای واحد داریم ولی طرق مختلف و اسامی مختلف داریم اما اهداف همه ما یکی است و خدای ما واحد است. تعاون واجب است مساعدت همه فقرا نیز واجب است.
رییس مرکز بودیزم‌های مغولستان:
بودا به ما آموخته است که مخلوقات بشری مساوی هستند. اهداف همه ادیان بشری یکی است. گفتگوی ادیان موجب تقویت حقوق انسان می‌شود. مشارکت در مسئولیت‌های عمومی برای همه بشریت واجب است.
سلمان حسینی الندوی:
در قرآن نکات مشترکی بین اهالی ادیان وجود دارد. در قرآن حمایت از حقوق انسانها، شهادت به حق بدون در نظر گرفتن رنگ، قوم و مذهب مشاهده می شود. حضرت رسول (ص) در حجت الاوداع گفت فخر و اصول جاهلی را فراموش کنید. معنی اسلام امن، امان و صلح است.
محمد قاضی از دانشکده بین المللی اسلامی پاکستان:
وی پس از سخنرانی خود در خصوص نقش رهبران ادیان در ایجاد صلح و امنیت جهانی در خاتمه با اشاره به سخنان خاخام رژیم صهیونیستی اظهار داشت کسانی که دم از حقوق ادیان می‌زنند چرا از زندانیان و شهدای فلسطینی و لبنانی هیچ سخنی به زبان نمی‌آورند.
وندرلیندن رییس اتحادیه اتحاد اروپا:
جامعه بدون دین مانند کشتی بدون بادبان است. دین اساس جامعه است و خط بین حق و باطل است. در دنیا عقاید مختلف وجود دارد ولی ما مجبور به اتحاد بین رهبران دینی و داشتن یک جبهه واحد هستیم.
معاون اول رییس سنای پادشاهی بلژیک:
در دولت بلژیک مراکز مختلفی وجود دارد که در مورد تمدن‌های سرزمین‌های مختلف مطالعه کرده و فوائد هر کدام را می‌یابد. دولت‌های زیادی دردنیا وجود دارد که به رهبران دینی احترام می‌گذارند. دین مطلوب آن دینی است که رهبران ادیان بتوانند در قضایای مختلف دخالت کنند. وجود رهبران دینی نیز واجب است که با اتحاد با یکدیگر موجب از بین رفتن تفاسیر سوء شوند.
شورای مجامع دینی اروپا آقای کتورلی از اسپانیا:
وی در خاتمه سخنرانی خود اظهار داشت فاجعه ۱۱ سپتامبر را برخی مرتبط با اسلام می‌دانند بنده به عنوان یک اسپانیایی شخصاً معتقدم که این مسئله ارتباطی با دین نداشته و با توجه به آموزه‌های اسلام این مسئله با حقیقت دین اسلام مغایرت دارد و رهبران اسلامی باید بگویند که این اعمال به نام اسلام انجام شده ولی اسلام حقیقی نیست و این تفرقه‌ها که به نام اسلام انجام می‌شود هیچ ربطی به اسلام ندارد.
ماهاتیر محمد از مالزی:
اگر فرضاً بپذیریم که واقعه ۱۱ سپتامبر به مسلمانان ربط داشته است باید بدانیم که این حادثه عکس‌العمل آنان برای وقایعی بوده است که در فلسطین و لبنان اتفاق می‌افتد.
جهان امروز در حال اضطراب و نگرانی است. تمدن ما هنوز تا حدودی ابتدایی باقی مانده است. چرا که متاسفانه برخی از نمایندگان آن کشتار را روش کلی حل و فصل مشکلات موجود میان اقوام و ملل می‌دانند. تنها دین می‌تواند ما را از این گونه گمراهی‌ها رهایی بخشد. در بسیاری از نقاط جهان مردم از ایمان و اعتقاد دست کشیده و از نقش آن می‌کاهند. وقت آن فرا رسیده که رهبران دینی به منظور احیای معنویت و گسترش ایدئولوژی حل مسالمت آمیز اختلافات با هم متحد گردند.
مدیر عامل یونسکو در سخنرانی خود گفت:
برگزاری این گونه برنامه‌ها دلیل روشنی بر ضرورت تنظیم برنامه‌های صلح آمیز در جامعه میان ادیان و مذاهب مختلف و انکار هر گونه مناقشات میان آنها می‌باشد. آقای ماتسورا از برگزاری این کنگره حمایت نموده اطمینان داد که سازمان یونسکو جهت مسأله مربوط به تطبیق عملی وظایف و نتایج کنگره توجه ویژه مبذول خواهد داشت.
خاخام سفرادیم اورشلیم:
همه اقوام و مذاهب دارای طریقت و افکاری هستند که باید به آن احترام گذاشته شود. ما پیروان ادیان ناگزیر به زندگی مسالمت آمیز با یکدیگریم همه ما اعم از مسلمان و یهودی، عرب و غیر آن باید با صلح با یکدیگر زندگی کنیم. آنچه که امروزه دولت اسراییل انجام می‌دهد نباید به پای دین یهود گذاشته شود، اتفاقات رخ داده بین اسراییل، فلسطین و لبنان به پای دین یهود نگذارید.
ملاحظات مهم:
ـ رئیس جمهور قزاقستان آقای نورسلطان نظر بایف با برگزاری کنفرانس‌های اینچنین در سطح جهانی می‌کوشد تا بر موقعیت خود در منطقه بیفزاید در این زمینه سیاست زیرکانه ای به کار می‌برد که عبارتست از:
۱- جلب رضایت همه شرکت کنندگان که در این امر نیز بسیار موفق بود.
۲- برپایی کاخ صلح و وفاق
۳- گنجاندن بندهایی که مخاطب آن سازمان‌های جهانی بودند به این معنا که خود را در این سازمان‌ها مطرح نماید.
ـ با برگزاری کنفرانس‌هایی اینچنین فرصت‌هایی جهت دیدارها و آشنایی‌های بین رهبران دینی جهان و در نتیجه ایجاد تفاهم و انس بین مذاهب ایجاد می‌شود.
ـ برگزار کنندگان این کنگره تلاششان جهت جاسازی یهودیان در بین رهبران ادیان کاملاً مشهود بود گر چه این اقدام علنی نبود.
ـ از نقاط قوت این کنفرانس به این نکات می‌توان اشاره کرد:
۱- سطح شرکت کنندگان بالا بود
۲- نظم حاکم بر این کنگره ستودنی بود
۳- امکانات مناسب و کافی جهت میهمانان
۴- برخورد بسیار محترمانه و توجه به شئون میهمانان
۵- وقت گذاشتن کامل رئیس جمهور برای مدیریت مستقیم و حضور در برنامه‌ها
که همه این عوامل نشان از اهتمام دولت قزاقستان بر برگزاری موفق و نتیجه بخش کنگره بود.
از نقاط ضعف این کنفرانس به این نکات می‌توان اشاره کرد:
سطح سخنرانی‌ها پایین بود و اغلب کلیشه‌ای بود
تملق گویی در برخی از سخنرانی‌ها مبالغه آمیز بود
نداشتن وقت جهت بحث و گفتگو
بی ارتباط برخی از سخنرانی‌ها به موضوع اصلی کنفرانس
حضور خاخام‌های صهیونیستی برای تلاش جهت ارتباط با هیئت ایرانی هر چند که توأم با ذلت و تملق بود.
ابهام در مدت برنامه بطوریکه در آغاز مقرر بود که در روز دوشنبه ۱۱ سپتامبر ۲۰ شهریور جلسه کارشناسی و روزهای ۲۱و۲۲و۲۳ جلسات کنگره باشد و سپس در جلسه کارشناسی که بعد از ظهر روز دوشنبه ۲۰ شهریور برگزار شد تصمیم گرفته شد تنها در روز ۲۱ و ۲۲ باشد و در نهایت کنگره در بعدازظهر روز ۲۲ به پایان رسید یعنی عملاً یک روز و نیم به طول انجامید.
جدول زمانبندی سخنرانی‌ها به شرکت کنندگان داده نشده بود.
فضای کنگره بسیار سیاسی بود بطوریکه وجه سیاسی بر وجه دینی و علمی غالب بود هر چند که شرکت کنندگان از رهبران برجسته ادیان جهان بودند. و از نشانه‌های آن قرائت نشدن متون مقدس در کنگره، نخواندن دعا ، این مسائل وجه دیپلماتیک این کنگره را آشکار می‌نمود.
عدم اعتنا کافی ایران به این کنگره در طبقه‌بندی میهمانان توسط میزبان بی تأثیر نبود. ولی به علت ابهت و منزلت جهانی جمهوری اسلامی ایران و برخورد فعال هیئت ایرانی و تأثیرگذاری جلسات کارشناسی دبیرخانه این کنگره و نقش فعال نماینده ایران در این جلسات برخورد با هیئت ایرانی بسیار محترمانه و خوب بود.
به رغم کوشش صهیونیستها برای صحنه سازی مبنی با روبرو شدن با هیئت ایرانی و اخذ تصویر، هیئت ایرانی تنها هیئتی بود که با بی اعتنایی و از موضعی برتر و نوعی ابراز نفرت عکس العمل نشان داده و به رغم کوششهای رئیس و اعضاء هیئت اسرائیلی برای اعزام خبرنگار اسرائیل جهت مصاحبه، رئیس هیئت ایرانی با مخالفت و تندی این پیشنهاد را رد کرد. که این مخالفت با خبرنگار اسرائیل و عدم موفقیت او موجب شد که رئیس و اعضاء هیئت اسرائیل مشاجره آشکاری با خبرنگار خود داشته باشند. پس از این نیز یک بار دیگر در فرصتی چند تن از اعضاء هیئت اسرائیل با هجوم به طرف رئیس هیئت ایرانی سعی در گرفتن عکس از ایشان کردند که با رفتار سرد و بی اعتنا و ترک محل توسط ایشان روبرو شدند.
رئیس هیئت اسرائیل به طور دائم هیئت ایرانی را زیر نظر داشت به طوریکه صندلی خود را که روبروی میز قرار داشت به طرف هیئت ایرانی چرخانده و دائماً هیئت ایرانی را نگاه کرده و مترصد فرصتی کوتاه برای جلب توجه و یا مزاحمت برای هیئت ایرانی بود. وی همچنین دعاهای روزانه خود را دقیقاً سر میز قرائت می‌کرد و در هنگام قرائت به رسم یهودیان خود را حرکت می‌داد و این تظاهر بسیار جلب توجه می‌کرد.
جلوگیری از مزاحمت‌های هیئت اسرائیلی و خبرنگار اسرائیل برای هیئت ایرانی توسط مجریان و محافظان قزاقی بسیار چشمگیر بود به طوریکه دو نفر محافظ در دو طرف جایگاه هیئت ایرانی قرار داشتند که نمی‌گذاشتند خبرنگار اسرائیلی نزدیک هیئت ایرانی شده و از ایشان عکس بگیرد. همچنین در تمام ضیافت‌ها و جلسه اصلی جایگاه رئیس هیئت ایرانی را با یکی یا دو فاصله از هیئت اسرائیل قرار می‌دادند.
به نظر می‌رسد یکی از اهداف صهیونیستها از ایجاد مزاحمت و گرفتن عکس از هیئت ایرانی بازی روانی و ایجاد ناخشنودی در هیئت ایرانی جهت عدم حضور در چنین جوامعی بوده تا هر چه کم رنگ تر هیئتهای ایرانی در این گونه مجامه شرکت نمایند.
موفقیت‌های هیئت ایرانی شرکت کننده در دومین کنگره:
حضور تأثیرگذار نماینده جمهوری اسلامی ایرانی آقای صفرخانی در جلسات کارشناسی دبیرخانه این کنگره و دخیل نمودن نظرات در متن بیانیه بسیار مؤثر بود.
حضور فعال هیئت ایرانی در ارتباط گیری با اعضاء دیگر هیئتها و ملاقات با برخی افراد مانند ماهاتیر محمد ، و ارتباط با کاردینال مک کاریک، گارگین دوم ، پاتریارک بارتلمؤس و …
ملاقات با رئیس جمهور قزاقستان و ملاقات با رئیس مجلس سنا ملاقاتی ویژه بود.
برخورد صریح و اعتراض تأثیرگذار رئیس ایرانی به اظهارات خاخام صهیونیست مورد توجه دیگر گروه‌ها را شد. به طوریکه هیئتهای مسلمان و حتی اعضاء هیئت بودایی کره شرکت کننده ضمن مراجعه به اعضاء هیئت ایرانی برای موضع گیری در قبال هیئت اسرائیلی تشکر و قدردانی می‌نمودند. و همچنین این اقدام منجر به اعتراضات رئیس هیئت پاکستانی به خاخام صهیونیست شد.
انجام مصاحبه‌های متعدد رئیس هیئت ایرانی با خبرگزارهای مختلف رئیس هیئت ایرانی با خبرگزاری قزاقستان، واحد خبر ریاست جمهوری قزاقستان، روزنامه الاهرام مصر، شرق الاوسط، روزنامه جمهوری آذربایجان، واحد خبری کنفرانس و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
ارائه پیشنهادهای مناسب برای ارتقاء سطح کنگره و پیگیری مصوبات این کنگره که در ملاقات با رئیس جمهور و دبیرکل کنفرانس ارائه شد موجب شد که سریعاً جلسه کارشناسی برگزار شود و در این خصوص با کارشناسان هیئت های دیگر شرکت کننده هماهنگی لازم انجام شد.
بازتاب سخنرانی‌ها و مواضع و ملاقات‌های رئیس هیئت ایرانی در رسانه‌های گروهی.
حضور یک خانم به عنوان عضوهیئت ایرانی موجب جلب توجه خبرنگاران و دیگر هیئتها و تأثیر مثبت بر اذهان آنان شد. به خصوص گفتگو و مصاحبه هایی با وی انجام شد که در روشنگری به دیگران درخصوص موقعیت و منزلت زن در جمهوری اسلامی ایران بسیار مؤثر بود. در حالیکه تنها ۶ خانم به عنوان عضو هیئت در این کنگره شرکت کرده بودند. به طوریکه خبرنگار آلمانی روزنامه کلیسای لوتری در پایان مصاحبه با این عضو از هیئت ایرانی اظهار داشت. حضور یک خانم در هیئت کشوری که متهم است حقوق زن در آن نادیده گرفته می‌شود با توجه به اینکه ماقبل از مصاحبه بیوگرافی شما را از دبیرخانه کنگره اخذ کرده و فعالیت‌های علمی و تجربی شما را در آن مشاهده کرده‌ایم. بسیار پر معنی و شگفت انگیز است. و پاسخ‌های شما را برای سئوالات ما در خصوص وضعیت زنان در ایران پذیرفتنی می‌کند. زیرا در مصاحبه با برخی از گروه‌ها که از کشورهایی آمده‌اند که هیچ اتهامی بر آنان برای نادیده گرفتن حقوق زنان مطرح نیست پرسیدیم که چرا در گروه شما هیچ خانمی حضور ندارد پاسخ دادند که از همراهی عضو زن در گروه معذوریم و نمی‌توانیم بپذیریم که خانمی در گروه باشد.
رئیس مجلس سنا و دبیرکل این کنگره در ملاقات با رئیس هیئت ایرانی اظهار نمود «مقاله شما علمی و کاملاً در چارچوب موضوع بود» در حالیکه بسیاری از مقالات غیر مرتبط و با سطح نازل ارائه شد.
تماس‌ها، مذاکرات و پیشنهاداتی که در ملاقات‌ها از طرف ایرانی ارائه شد جایگاه ایران را به عنوان کشور پیشاهنگ در امر گفتگوی دینی و تمدنی کاملاً برای میزبانان و میهمانان روشن ساخت و رئیس مجلس سنا عنوان نمود که ما باید از تجارب ایران در این زمینه استفاده کنیم. واحد خبری ریاست جمهوری قزاقستان نیز در مصاحبه با رئیس هیئت ایرانی پرسید که شما چه تجاربی در ایران دارید که می‌توانید به ما منتقل کنید.
در جلسه افتتاحیه کنگره که رئیس جمهور قزاقستان کلیه رهبران شرکت کننده را معرفی می‌کرد. حجت الاسلام و المسلمین رشاد رئیس هیئت ایرانی به عنوان سومین نفر معرفی شد و در بعداظهر روز اول نوبت سخنرانی ایشان بود که نشان از اهمیت گذاشتن به هیئت ایرانی بود.
آقای عمر اف که دبیر اجرایی این کنگره و سفیر مصر بود در ملاقات با اعضاء هیئت ایرانی اظهار داشت بسیار خوشحالم که هیئت ایرانی را در کنگره حاضر می‌بینیم زیرا هیچ گفتگوی ادیان بدون حضور ایران پذیرفتنی نیست.
ضمیمه ۱
رهبران دینی شرکت کننده در دومین کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی
۱ـ شیخ محمد سید طنطاوی امام الازهر
۲ـ محمود حمدی زقزوق وزیر اوقاف و شؤن اسلامی مصر
۳ـ شیخ منصور صلاح المنهایی نماینده ویژه دولت امارات متحده در امور وقف و شئون اسلامی
۴ـ دکتر محمود احمد القاضی رییس سابق دانشگاه بین‌المللی اسلامی پاکستان
۵ـ سلمان الحسینی الندوی رییس سازمان اسلامی جهانی جوانان هند
۶ـ ابراهیم الشیخ وزیر دادگستری عربستان سعودی
۷ـ آلگی فرحت المری نماینده ویژه اتحادیه جهانی اسلامی دعوت اسلامی لیبی
۸ـ حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر رشاد
۹ـ عبدالاستار دبیی علی مفتی اعظم قزاقستان
۱۰ـ عبدالله الترکی از عربستان
۱۱ـ کاردینال انچگری رییس افتخاری شورای عدالت و صلح وابسته به واتیکان
۱۲ـ کاردینال مک کاریک کاردینال کلیسای کاتولیک واشنگتن
۱۳ـ نیلارت اسقف بلاروس نماینده رهبر مسیحیان ارتدکس روسیه
۱۴ـ اسقف نیکلاس بینز کلیسای انگلیکن انگلیس
۱۵ـ پاتریارک اعظم بارتلمئوس کلیسای ارتدکس ترکیه (پاتریارکی قسطنطنیه)
۱۶ـ نوکو دبیر کل فدراسیون کلیسای لوترین سوئیس
۱۷ـ پاتریارک گارگین دوم، رهبر ارامنه جهان مستقر در اچمیادزین
۱۸ـ کیم وون کی رییس دپارتمان امور اجتماعی جوگچون بودیسم کره جنوبی
۱۹ـ معاون رییس اتحادیه سراسری بودیست‌ها در چین
۲۰ـ رییس مرکز آسیایی بودیست‌های مغولستان
۲۱ـ فارادهار ماکوسا جارن رییس دانشگاه بودیست در تایلند
۲۲ـ یونا متزگر خاخام اعظم فرقه اشکنازی اسراییل
۲۳ـ شلاما عمار خاخام فرقه سفرادیم اسراییل
۲۴ـ رییس رهبران اتحادیه‌های معابد شینتوئیزم ژاپن
۲۵ـ معاون رییس دستگاه اداره روابط دینی دائوئیسم چین
۲۶ـ شانیلا کارامشی سومایا رییس انیستیتوی مطالعات مربوط به هندوشناسی و دیالوگ بین ادیان هند
۲۷ـ رییس شورای ملی کلیساهای ایالات متحده آمریکا
۲۸ـ میشل نصیر نماینده شورای جهانی کلیساهای سوئیس (wcc)
میهمانان افتخاری
۲۹ـ آرژنی کیدز معاون دبیر کل سازمان ملل
۳۰ـ رینی وندر لیندن معاون اول رییس پارلمان اروپا
۳۱ـ دبیر کل یونسکو
۳۲ـ ماهاتیر محمد نخست وزیر اسبق مالزی
۳۳ـ رییس مجمع پارلمانی شورای اروپا (فرانسه)
۳۴ـ عضو شورای کارشناسان اتحادیه همکاری و امنیت در امور دینی اروپا
۳۵ـ سناتور جمهوری فرانسه
۳۶ـ رییس مجمع ملی کره
۳۷ـ مستشار ویژه رییس اتحادیه تمدنها (اسپانیا)
۳۸ـ رییس شورای انیستیتو دین و سیاست و امور اجتماعی (آمریکا)
۳۹ـ معاون اول رییس سنای پادشاهی بلژیک
ضمیمه ۲
بیانیه دومین کنفرانس رهبران ادیان جهانی و سنتی:
۱ـ اصول گفتگوی بین ادیان
۲ـ مذهب، جامعه و امنیت بین‌الملل
۱-۲٫ آزادی ادیان و شناسایی مسائل دیگر «اجرای احکام دینی و مناسک»
۲-۲٫ نقش رهبران مذهبی دنیا در ایجاد امنیت بین‌الملل
۳ـ بیانیه دومین کنفرانس رهبران و ادیان جهانی و سنتی
۴ـ مسائل اساسی و بنیادی
اصول گفتگوی بین ادیان:
۱ـ گفتگو باید براساس شرافت، صبر، انسانیت و احترام متقابل باشد و نیاز به یادگیری و گوش فرا دادن به طرف مقابل بدون پیش داوری است.
۲ـ گفتگو باید براساس دانش و موقعیت طرفین باشد و فضای مناسب برای اظهارنظر آزاد عقاید باشد و اجازه به کاوش درباره تمام فرهنگ‌ها و زبان‌ها و سنت‌ها باشد.
۳ـ گفتگو باید طوری باشد که پس از انجام آن مخاطب به فکر عمیق فرو رود و نباید افکار و اعتقادات قلبی مخاطب را بکوبد و آن را مجبور به تغییر آن کند. نباید گفتگو بر اساس حذف گروهی از فرهنگ‌ها و مذاهب باشد بلکه باید به تمام آنها احترام بگذارد و باید به طور دقیق آنها را توضیح دهد.
۴ـ گفتگوها باید از تعصب و پیش‌داوری جلوگیری کند همچنین باید افراد را تشویق به تحقیق و فهم دقیق مطالب کند از جنگ و استفاده از خشونت آمیز خود داری کند تا مسائل و مشکلات با بحث حل شود.
۵ـ گفتگو باید راه برای همزیستی مسالمت‌آمیز و با آرامش را برای همکاری بین مردم خلق کند و آنها را به آموزش بهتر و کمک برای فهم ارزش و اهمیت گفتگو و استفاده از رسانه‌ها تشویق کند.
۶ـ گفتگوی بین ادیان می‌تواند به هر نوع از گفت و گو کمک کند به خصوص گفتگوی اجتماعی و سیاسی برای ایجاد جامعه بهتر
۷ـ گفتگوها انسان و روح انسانی را به سوی صبر هدایت می‌کند و تأکید به ایجاد سرگرمی‌های مشابه برای مردم با جایگاه مشابه دارد، و همچنین ارزش‌های مانند زندگی بدون ترس و ایجاد تقدیر و سرنوشتی خوب برای بشر را دارد.
۸ـ گفتگو باید به سهم اساسی و حیاتی مذهب و نقش سازنده آن در جامعه اشاره کند و نقش ارتباطات خوب را بین مردم و احترام متقابل آنها را در جامعه بیان کند.
۹ـ گفتگو به طور کلی برای نسل‌های آینده نیز مناسب است تا از ارتباطات خوبی که بین مردم فرهنگ‌ها و ادیان مختلف استفاده و بهره ببرند.
بیانیه دومین کنفرانس رهبران ادیان جهانی و سنتی
ما رهبران ادیان جهانی و سنتی در دومین کنفرانس بین‌المللی در آستانه در پایتخت قزاقستان جمع شده‌ایم تا:
۱ـ با توجه به برگزاری اولین کنگره و پیروزی و موقعیت آن که در شهرآستانه در تاریخ ۲۳ و ۲۴ سپتامبر سال ۲۰۰۳ برگزار شد و تمام رهبران مذهبی دنیا را برای ایجاد گفتگوی بین ادیان در جهان تشویق کرد و حمایت از بیانه نهایی، بر ادامه آن تأکید دارد.
۲ـ آرزو و میل به کمک و حمایت قدرتمند و دوجانبه برای ایجاد درک متقابل بین فرهنگ‌ها، ادیان، گروه‌های مختلف نژادی که حریفان و مدعیان اصلی تمدن جهانی هستند و کمک به جلوگیری از جنگهای فرهنگی و مذهبی مختلف.
۳ـ آگاهی از مذاهب به عنوان عنصر اساسی زندگی بشر و جامعه، در آغاز عصر جدید یک نقش مهم را در ایجاد و آرامش بازی می‌کند
۴ـ توجه به شخصیت بی‌همتای هر مذهب و فرهنگ در ساختن فرهنگ و ادیان زندگی بشر و جامعه بشری
۵ـ ابراز نگرانی نسبت به تشنج و بحران‌های مذهبی ایجاد شده و نبودن عدالت و نقش مذهب برای جلوگیری از خشونت و ایجاد احترام و آرامش در همزیستی بین مردم ادیان مختلف
۶ـ اعتقاد به اینکه بحران‌های اخیر مذهبی و فرهنگی باعث عدم توازن سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، انسانی، منابع اطلاعاتی، مذهبی و غیره شده است.
بحث راجع به موارد ذکر شده در ذیل به عنوان عناوین کنگره «مذهب، جامعه، امنیت ملی» مورد توجه قرار دارد.
۱ـ آزادی ادیان و انجام مناسک توسط پیروان
۲ـ نقش رهبران مذهبی در امنیت ملی
درخواستی از مردم تمامی ادیان برای توجه به موارد زیر:
۱ـ دعوت می‌کنیم که از تمامی دشمنی‌ها، مناقشات و جنگهای لفظی و درگیری‌هایی که باعث نفرت و عدم احترام متقابل می‌شوند دست بردارند و نقش اساسی و واقعیت فرهنگ، مذهب، تمدن را درک کنند.
۲ـ اعلام می‌کنیم تا با تلاش بسیار در کنار نهادن نادانی‌ها و تعصبات و تفسیر غلط مذاهب دست بردارند و توجه خود را بر اتحاد ادیان جلب نمایند و از مذهب برای مبارزه با خشونت استفاده نمایند.
۳ـ ما تروریسم و ریشه آن و رشته‌های آن را محکوم می‌کنیم و می‌گویم که عدالت هرگز از طریق ترس و خون‌ریزی ایجاد نخواهد شد و این مسائل خوبی را از بشریت پاک می‌کند.
۴ـ تمام نظریه‌های غلط و اشتباه را درباره خشونت طبیعی و وجود آن در ادیان و تلاش برای ثبت تروریسم به عنوان بخشی از یک مذهب را محکوم می‌کنیم.
۵ـ ما از همه برای همکاری و کار باجدیت برای حذف بحران تروریسم در جوامع دعوت می‌کنیم و اتحاد و آرامش بشر را بالا بریم.
۶ـ ما هرگونه خشونت و شکل تروریسم را پیروان یک دین را مجبور به حمایت از یک دین دیگر کند را رد می‌کنیم و برتری جویی پیروان یک دین، ادیان دیگر را رد می‌کنیم.
۷ـ بر نقش آموزش، سیاست جوانان و فعالیت‌های فرهنگی برای فهم و ایجاد جامعه با فرهنگ تاکید داریم.
ما همچنین از تمام کمیته‌‌های جهانی و بین‌المللی و قاره‌ای و از تمام ادیان و دولت‌های جهان دعوت می‌کنیم تا:
۱ـ از گفتگو‌های بین‌ادیان و تمدنها حمایت کنند و اقدامات لازم را برای ایجاد فرهنگ و صلح و قدرتمند سازی اصول و سیاست‌های اساسی برای زندگی مردم، را فراهم کنند.
۲ـ تلاش کنند تا عدالت بر جهان حکم کند تا یک قانون عدالت بین‌الملل ایجاد شود و قوانین بین‌الملل که برای ایجاد کمک‌های مؤثر بر عدالت جهانی ایجاد شده در سراسر دنیا اجرا شود.
۳ـ به قربانیان تروریسم و خشونت توجه کنید، از تمام قوای خود برای حل و فصل جنگهای موجود، و همچنین نابودی سلاح‌های کشتار جمعی استفاده کنید.
۴ـ از تولید و توسعه و استفاده سلاح‌های کشتار جمعی جلوگیری و در افزایش قدرت رژیم‌هایی که از این سلاح‌ها بهره‌برداری نمی‌کنند کمک کنید.
۵ـ به قوانین الهی و سمبل‌های الهی و مکان مقدس احترام بگذارید و از اهانت به آنها جلوگیری کنید.
ما رهبران جهان براساس موارد بالا تصمیم گرفتیم:
۱ـ اقدامات مشترک خود را برای تشویق درک متقابل و مثبت از ارتباطات بین ادیان توسط ملاقات‌های جمعی، سمینارها، خطابه‌ها در رسانه‌ها و اینترنت و موارد مؤثر دیگر انجام دهیم.
۲ـ صبر و تحمل بین‌الملل را در بین نسل جوان افزایش دهیم تا آنها را با فرهنگ‌ها و گفتگوی بین تمدنها و مذاهب آشنا کنیم و ارزش آنها را درک کنند تا سطح علم خود را برای کمک بر نسل جوان برای درک مسائل مذهبی و فرهنگی بدون شک و گمان کمک کنیم.
۳ـ از قدرت مذهبی خود و از اعتبارات و منابع خود برای ایجاد صلح و امنیت و ثبات، استفاده کنیم و ارتباطات خود را در جهت ایجاد ارتباطات پیوسته و حل مسئله فرهنگ و ادیان مختلف استفاده کنیم.
۴ـ تجربیات خود را در اختیار دولت‌ها و مردم و گروه‌های مختلف قرار دهیم تا از جنگ و درگیری خودداری کنند و هیئتهای مذاکره ایجاد شود.
۵ـ به دبیر کل سازمان ملل اتحادیه تمدنها مراجعه می‌کنیم و از آنها می‌خواهیم که ما را به سازمان سیاسی و رهبران دینی الحاق دهند تا زیر نظر سازمان ملل به گفتگوها و حل مشکلات بپردازیم.
۶ـ تلاش خود را در بالا بردن و رسیدن به اهداف بیانیه خواهیم کرد و به دبیرخانه خود دستور برنامه‌ریزی برای حل مشکلات را می‌دهیم.
۷ـ همایش رهبران را دائماً برگزار می‌کنیم و سومین دوره کنگره رهبران جهان و ادیان سنتی جهان را در سال ۲۰۰۹ برگزار می‌کنیم و از دبیرخانه خود پیشنهاد محل و زمان برگزاری را در خواست می‌کنیم.
۸ـ از سازمان ملل می‌خواهیم تا نظریات مهم داده شده توسط کنگره را برای افزایش گفتگوها بین تمدنها و فرهنگ‌ها و خدایان استفاده کند تا در فهم متقابل و فعالیت بیشتر استفاده کنند.
ضمیمه ۳
سخنرانی نور سلطان نظربایف در ضیافت شام وی روز سه‌شنبه ۲۱ شهریور ماه:
شرکت کنندگان عزیز
میهمانان محترم:
به خواست و اراده الهی و به خاطر آرزوها و رویاهای نسل‌ها، شما اکنون و امروز در این جا جمع شده‌اید.
شما، رهبران دینی بشر، شمایی که رهبران افکار و پیام‌های بشریت هستند، رهبرانی که نامشان و اعمالشان نشان دهنده تاریخ دوره و زمان است.
سه سال بعد از اولین کنگره، قزاقستان از این که یکبار دیگر از شما در پایتخت کشور خود آستانه، پذیرایی می‌کنم خشنودم.
ما از این که این چنین پروژه‌ای را اجرا می‌کنیم که در آن نمایندگان مذاهب و ادیان مختلف در دور یک میز برای آموزش عقاید خود جمع می‌شوند احساس افتخار می‌کنیم، و این اعتقاد در ما قوی‌تر می شود وقتی مشاهدیم که یک کمیته جهانی به طور خستگی‌ناپذیر برای اهداف آن تلاش می‌کند.
وقتی یک پتانسیل قوی برای ایجاد فهم و درک متقابل بین کشورها و ملت‌ها ایجاد می‌شود تا در مناطق صلح برقرار باشد و موقعیت‌های مؤثر برای ایجاد فعالیت‌های متقابل و اعتماد بین ملل ایجاد می‌شود تا با چالش‌ها مقابله کنیم.
تنها راه مقابله با امیال مخرب قدرت گفتگو، استماع با صبر و تحمل عقاید و گوش کردن به آن است.
آرامش و اوضاع خوب قزاقستان، این اجازه را به ما می‌دهد که بگوییم که خداوند در زمین و آسمان یکی است و این مسئله برای وفور نعمت در زمین و زیبایی آن کافی است تا نیازهای همه را برآورده کند.
پس زندگی در زمین برای هریک از ما وظیفه‌ای را ایجاد می‌کند که وقتی به صدای خداوند در جهان گوش فرا می‌دهیم برای خدمت به بشریت و ایجاد صبر و حوصله در خود با آینده‌نگری تلاش کنیم.
دوستان عزیز
بنده به نمایندگی از ملت خود می‌خواهم بار دیگر به شما خوش‌آمد بگویم و برای شما در امروز و روزهای آینده آرزوی عبادت خالصانه و از ته دل و به حقیقت پیوستن آروزهایتان را دارم و امیدوارم آرمان و ارزوی ما، که ایجاد وجستجو صلح و محبت و اوضاع مناسب برای تمامی ملت‌های سیاره شناخته شده زمین است به حقیقت بپیوندد.
ضمیمه ۴
گزارشی از ملاقات با رییس جمهوری قزاقستان آقای نظربایف
در بعدازظهر روز چهارشنبه ۲۲ شهریور ماه هیئت اعزامی از جمهوری اسلامی ایران به ریاست حجت الاسلام والمسلمین رشاد ملاقاتی اختصاصی با رییس جمهور قزاقستان داشت. در این ملاقات ضمن تعارفات معمول ریاست هیئت ایرانی سلام ریاست جمهور ایران را به وی ابلاغ نمودو عنوان نمود که آقای خاتمی علاقمند به شرکت در این کنگره بود ولی تلاقی آن به سفر دیگری موجب شد که حضور نیابند. وی همچنین از سطح مناسب و نظم حاکم بر کنگره تشکر کرد و دو پیشنهاد جهت مطلوب تر شدن برگزاری این کنفرانس ارائه نمود که عبارت بودند از:
۱ـ تعیین استاندارد و معیارهای مناسب برای تهیه مقالات به سخنرانان جهت تنزل نیافتن سطح مقالات وی در این رابطه افزود: حیف است افرادی با این سطح بالا در چنین کنگره‌ای شرکت کنند ولی سخنرانی‌های سطح پایین و سخیف بشنوند، و مسائل سیاسی را دخیل بر مسائل دینی و علمی کنند.
۲ـ مناسب است در آغاز کنگره بعدی هریک از هیئتهای شرکت کننده گزارشی از اقدامات عملی خود را که در راستای بیانیه انجام شده ارائه نمایند. این پیشنهاد از طرف رییس جمهور قزاقستان و با عنایت و توجه خاصی استقبال شد و اظهار داشت: شرکت شما در این کنگره بسیار مهم بود. وی در خصوص سخنان خاخام رژیم صهیونیستی اظهار داشت: بنده در ملاقاتی که با وی داشتم عنوان نمودم که شما برای دو یا سه اسیری که داده‌اید جنجال می‌کنید ولی در مقابل صدها اسیر و کشته سکوت کرده‌اید. وی در رابطه با انرژی هسته‌ای ایران گفت ما امیدواریم این مسئله با خود حل شود.
وی با تاکید بر روابط حسنه فی‌مابین ایران و قزاقستان از حجت الاسلام والمسلمین رشاد خواست که سلام وی را به ریاست جمهوری ایران آقای احمدی نژاد و آقای خاتمی ارسال نماید.
وی همچنین از مقاله علمی و در چارچوب موضوع حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد تشکر می‌کرد.
ضمیمه ۵
گزارشی از ملاقات رییس هیئت اعزامی از ایران با رییس مجلس سنا و دبیر کنگره آقای ابی‌کایف
این ملاقات در محل کار آقای ابی‌کایف در روز چهارشنبه با حضور حجت الاسلام والمسلمین رشاد و آقای صفرخانی انجام شد. ریاست هیئت ایرانی در این ملاقات از نظم و سطح کنفرانس تمجید کرده اظهار داشت در قیاس با کنفرانس‌های برگزار شده دیگر این کنگره از جهت نظم و سطح ستودنی بود. وی همچنین پیشنهاداتی جهت دور بعدی این کنگره ارائه نمود که عبارت بود از:
۱ـ تعیین معیارهای علمی و فکری و مواضع فکری در مقالات و اعلام آن به سخنرانان تا مواضعی در سخنرانی‌ها اتخاذ نشد که به جای اتحاد موجب تفرقه شود. به عنوان مثال سخنان سخیف خاخام صهیونیست توهینی به همه حضار در جلسه بود و حضار را آنقدر ناراحت کرد که پس از سخنرانی وی هیچ کس برای او کف نزد.
۲ـ در مقام پیگیری مفاد بیانیه اعضاء فعال عمل کنند.
۳ـ مناسب است کمیسیون‌های مستقل دینی تشکیل دهیم تا هر دین دارای یک کمیسیون و دفتری در محل همایش باشد و نظرات را جمع‌آوری کرده به عنوان موضع مشترک ارائه شود.
۴ـ مناسب است به برخی از کشورها که تجربه موفقی در گفتگوی ادیان دارند مسئولیت‌های خاصی داده شود تا اموری را در تبیین کنگره بعهده گیرند.
۵ـ علاوه بر ارتباط با کشورها مناسب است ارتباطی با امراکز علمی که در مدیریت این نوع کنفرانس‌ها توان و تجربه دارند ارتباط برقرار شود.
به عنوان مثال پژوهشگاهی که بنده تأسیس کرده و ریاست آن را بعهده دارم و یا مرکز گفتگوی ادیان و تمدنها که تجربه‌ای طولانی در این زمینه دارد می‌تواند با شما همکاری خوبی داشته باشد.
۶ـ تهیه مجله علمی که بتواند به چند زبان در جاهای مختلف چاپ شود و مقالات مناسبی چاپ کند و بعضی از مقالات مؤثرین حاضر در این کنگره در مجله منعکس شود.
۷ـ پژوهشگاه ما آمادگی دارد به کسانی که با دبیرخانه این کنگره دارند فرصت مطالعاتی بدهد تا با اسلام و تشیع آشنا شوند.
آقای ابی‌کایف نیز ضمن تشکر از حضور هیئت ایرانی اظهار داشت مقاله جنابعالی به لحاظ سطح علمی دقیق و به علل و عوامل نزاع بین ادیان و تعامل بین ادیان اشاره کرده بودند که کاملاً در موضوع کنفرانس بود و نشان داد که دانشمند برجسته‌ای هستید ونظرات مناسبی دارید که باید از آن استفاده کنیم. وی همچنین در خصوص استفاده از تجربیات ایران اظهار تمایل کرده و گفت این مسئله را با جدیت پیگیری کنیم.
در آخر جلسه وی بسیار صمیمانه حجت‌الاسلام والمسلمین رشاد را به دفتر کار شخصی خود برد و ضمن نشان دادن دیوار اتاق ساده خود که دارای سه تابلو ۱ ـ بسم‌الله ۲ ـ نماد شهر آستانا ۳ ـ نماد قزاقستان بود گفت ما به تازگی به این مکان آمده‌ایم و از آنجا که کار خودر ا به تازگی شروع کرده‌ایم شما در اینجا برای ما دعایی کنید که کار ما با موفقیت باشد. حجت الاسلام و المسلمین رشاد نیز دعایی برای او قرائت نمود و ایشان آمین گفت. و اظهار داشت ما از حضور آقای صفرخانی بسیار خرسندیم و او مدیر موفقی است.
ضمیمه ۶
گزارشی از ملاقات با آقای ماهاتیر محمد
در پایان روز چهارشنبه در هتل اکسوس محل اقامت آقای ماهاتیر محمد با حضور آقایان حجت الاسلام والمسلمین رشاد، دکتر حسینی کلباسی و خانم زهرا رشید بیگی این ملاقات انجام شد. حجت الاسلام والمسلمین رشاد ضمن معرفی خود و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به مطالعات این پژوهشگاه در زمینه اقتصاد اسلامی که در تخصص آقای ماهاتیر محمد نیز هست اشاره نمود و ایشان را دعوت کرد ضمن حضور در ایران در جلسه‌ای که باحضور متخصصین این حوزه برگزار می‌شود سخنرانی نماید. وی همچنین از ایشان به خاطر سخنرانی مفیدشان تشکر نمود.
آقای ماهاتیر محمد نیز ضمن تشکر از دعوت به ایران عنوان نمود بنده با آقای احمدی‌نژاد نیز ملاقات داشته و ایشان نیز از من دعوت نمودند که به ایران سفر داشته باشم که امیدوارم در آینده این سفر انجام شود ولی هفته آینده نیز به دعوت دانشگاهی در اصفهان عازم ایران هستم و سخنرانی در خصوص اقتصاد دارم.
وی همچنین از دیدار با هیئت ایرانی اظهار خشنودی کرد و قول داد در سفر دوم خود به ایران که بهار ۸۶ صورت خواهد گرفت، در پژوهشگاه حضور پیدا کند.
« اشاره»
آشنایی با کشور قزاقستان
جمهوی قزاقستان با مساحت ۳۰۰/۷۱۷/۲ کیلومتر مربع ، پهناورترین جمهوری آسیای مرکزی است و از این حیث هشتمین کشور جهان محسوب می‌شود.
جمعیت این کشور حدود ۱۵ میلیون تن است که از این نظر بعد از ازبکستان در جایگاه دوم قرار دارد. حدود ۶۰% از جمعیت کشور شهرنشین و ۴۰% روستا نشین هستند که هم اکنون ۶۰% جمعیت را قزاق‌ها و حدود ۳۰% روس‌ها و ۱۰% بقیه اقوام را تشکیل می‌دهند. زبان‌های رایج در این کشور قزاقی و روسی است که البته فضای عمومی بیشتر در اختیار زبان روسی است.
آستانا
آستانا(آق ملا)حدود پانصد هزار تن جمعیت دارد و در میان دشت قیچاق واقع شده است هیچ کس از بادهای مداوم آن در تابستان و زمستان که در حال وزیدن است بی نصیب نمی‌ماند، فاصله شهر تا فرودگاه ۱۷ کیلومتر است. بیش از هزارکیلومتر با آلماتا فاصله دارد که این مسافت با هواپیما یک تا دو ساعت و با قطار ۱۴ تا ۲۰ ساعت پیموده می‌شود. آستانا بنا به تصمیم سازمان یونسکو شهر صلح نام گرفته و چهارمین پایتخت قزاقستان به شمار می‌آید. قبل از آن آلماتا و قزل آردا و خیلی قبل‌تر از آن اورینبورگ پایتخت‌های این کشور بوده‌اند. دلایل زیادی برای انتخاب آستانا به عنوان پایتخت جدید قزاقستان وجود داشته است که مهمترین آن عبارتند از:
زلزله خیز بودن آلماتا
نزدیک بودن آن به مرز چین
وجود کارخانه
تسلط بر مرزهای شمالی و ایجاد تعادل در پراکندگی جمعیت. از زمان تصمیم رئیس جمهور قزاقستان در ۱۰ سال قبل مبنی بر انتخاب آستانا به عنوانپایتخت جدید، تاکنون ساخت و ساز با سرعت و قدرت ادامه دارد و بیش از۵۰۰ میلیارد دلار هزینه در برداشته است.
نشان شهر آستانه:
درخت سبز (با تریک) که در افسانه‌های قزاقی یافت می‌شود به عنوان نماد و نشان این شهر انتخاب و ساخته شده است. این بنای زیبا که از فلز و شیشه در قالب درختی تنومند بر افراشته شده، ۱۰۵ متر ارتفاع دارد و به وسیله دو آسانسور مردم را از طبقه همکف به طبقات حمل می‌کند. درفاصله ۹۷ متری آن سکویی قرار داد که پنجه دست رئیس جمهوری قزاقستان با طلا به وزن ۲ کیلوگرم حک شده است مردم با قرار دادن دست خود روی دست رئیس جمهور سرود آهنگی را می‌شنوند که شعر آن توسط وی سروده شده است و این عمل را نوعی بیعت با رهبر کشورشان می‌دانند.
آلماتا:
شهر آلماتی از لحاظ جمعیت بزرگترین شهر این کشور است. از سال ۱۹۲۹ تا سال ۱۹۹۸ به عنوان پایتخت این کشور بوده و جمعیت آن ۰۰۰/۲۰۰/۱ نفر می‌باشد. این شهر توسط روس‌ها در سال ۱۸۴۵ م. در محلی به نام آلماتا (سرزمین سیب) بر سر راه جاده ابریشم تأسیس گردید. آلماتا شهری است سرسبز و پرآب که آب رودهای آن در تابستان و زمستان جاری است.
نوع حکومت:
در کشو رقزاقستان حکومت از نوع جمهوری است رئیس جمهور در رأس قوه مجریه قرار دارد، مدت دوره ریاست جمهوری ۷ سال است که از طریق انتخابات عمومی برگزار می‌شود. براساس قانون اساسی این کشور رئیس جمهور باید قزاق باشد. رئیس جمهور کنونی آقای نورسلطان نظر بایف است که در سال ۱۹۹۱ به این سمت انتخاب گردید و در دوره‌های بعد نیز تاکنون با رأی قاطع مردم انتخاب شده است. نخست وزیر توسط رئیس جمهور و با تأیید پارلمان انتخاب می‌شود. هم اکنون دانیال احمتوف پست نخست وزیری کشور را بر عهده دارد.
روابط فرهنگی و تاریخی جمهوری قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران:
روابط فرهنگی و معنوی دو ملت ایران و قزاقستان به گذشته‌های دور برمی‌گردد. به زمانی که سرزمین توران (ترکستان امروزی) همسایه ایران بوده است. کتاب اوستا منظومه حماسی شاهنامه از وقایع تاریخی و چگونگی این روابط خبر داده‌اند.
مردم این شهر تا اواسط قرن سوم به زبان سغدی گفتگوی می‌کردند. منابع مربوط به افراسیاب در نوشته‌های پارسی و تألیفات ترکی یوسف بالاساغونی، قاتادغو بیلیک و دیوان لغات الترک محمود کاشغری در قرن یازدهم به عنوان خلاصه داستان قهرمانان در ادبیات شفاهی مردم ثبت و ضبط گردیده است.
با شکل گیری خانات قزاق و رقابت آنها با ازبکان که موجب بروز اختلاف مرزی و تاخت و تازهای طرفین بوده است، زمینه مناسبی در جهت ایجاد رابطه دیپلماتیک میان ایران و خانات قزاق فراهم آمد. این روابط در دوره پس از نادر شاه ادامه یافت به گونه‌ای که ادیبان و فرهیختگان قزاق در سده‌های اخیر، با فرهنگ و ادب ایرانی مأنوس گشته‌اند و آبای، شاعر ملی قزاق در رأس آنها قرار دارد. با فروپاشی شوروی سابق و استقلال قزاقستان زمینه مناسبی در جهت تبادل و تعامل فرهنگ دو کشور فراهم شد و جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که استقلال این جمهوری را به رسمیت شناخت. باگذشت یک دهه از دوره جدید، با توجه به مشترکات تاریخی، فرهنگی و دینی می‌توان گفت روابط فرهنگی ایران و قزاقستان از رشد و توسعه چشم‌گیری برخوردار شده است.
این روابط براساس موافقت نامه دو کشور بوده در سال ۱۳۷۲ برابر ۱۹۹۳ به امضا رسیده است و هر پنج سال یک بار قابل تمدید می‌باشد.
در سالهای اخیر با سفر مقامات عالی رتبه دو کشور چندین سند همکاری و یادداشت تفاهم بین ایران و قزاقستان به امضا رسید. با تنظیم برنامه مبادلات فرهنگی در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) انتظار می‌رود همکاری‌های فرهنگی و علمی بین دو کشور گسترش باید.
ادیان، مذاهب و فرقه‌ها:
جمهوری قزاقستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی، محل تلاقی و مرز سه دین جهانی- اسلام، مسیحیت و بودیسم است به همین جهت فرق و مذاهب منشعب از این ادیان فراوانند. از سوی دیگر آزادی ادیان در قزاقستان موجب فعالیت فرقه‌های نو ظهور و بعضاً گمراه کننده گردیده به نحوی که این موضوع باعث نگرانی مردم و برخی از مسئولین دولتی کشور شده است.
فقه حنفی مورد قبول اکثریت مردم مسلمان قزاق است و شیعیان آذری و ایرانیان مقیم قزاقستان از فقه جعفری تبعیت می‌کنند. با توجه به موقعیت و جایگاه هر یک از ادیان و تعداد پیروانشان در جمهوری قزاقستان می‌توان گفت: اسلام در رتبه اول، مسیحیت در رتبه دوم و بودیسم در رتبه سوم قرار دارد.
طریقت یسویه (۴۳۲-۵۶۲ ه.ق ۱۰۴۱-۱۱۶۷م):
طریقت یسویه به رهبری شیخ احمد یسوی شاعر، صوفی و اندرزگوی آسیای میانه بنیان نهاده شد. پس از آنکه استاد وی شیخ یوسف همدانی در سال ۱۱۴۰ م. وفات یافت، وی به عنوان یکی از چهار جانشین او در منطقه «یسی» به تعلیم پرداخت. وی اولین شاعر عارفی است که تعلیمات خود را به زبان ترکی بیان کرده است. از نظر این عارف «آن که عاشق نیست، نه جان دارد، نه ایمان»
نخستین پیروان این فرقه، قزاق‌ها و قرقیزهای صحرانشین بودند. درویشان حلقه خواجه احمد نیز تعلیمات استاد را در تمام خطه ترکستان و تا اقصی نقاط ولگا، قفقاز و آسیای صغیر گسترش دادند. یسویه با نیرو گرفتن از زبان و فرهنگ منطقه حیطه نفوذ خود را تا آناتولی و بلغارستان گسترش داد. اما با پیشرفت فرقه نقشبندیه از نقش آن کاسته شد.
موقعیت اسلام در قزاقستان:
آسیای مرکزی از دیرباز با اسلام پیوندی عمیق داشته و به یک عنوان فاکتور مهم و اساسی در پیوند و نزدیکی ملل آسیای مرکزی نقش بسزایی داشته است. اسلام در سرزمین قزاقستان با توجه به دور بودن از مراکز اسلامی، استعداد آن را داشت که حیات انسانی و اجتماعی قزاق‌ها را تغییر دهد و خدمات ارزشمندی در جهت وحدت ملی و رشد فرهنگی آنان بنماید.
علیرغم تبلیغات وسیع که از سوی مسیونرهای خارجی و مبلغین مسیحی در سالهای اخیر انجام گرفته است استقبال و حضور پرشور مسلمانان و دینداران قزاق در اماکن مذهبی این کشور قابل توجه می‌باشد. سفر آقای نظربایف رئیس جمهور قزاقستان به مکه و مدینه جهت ادای فریضه حج در سال ۱۹۹۴ برای ملت قزاق فراموش نشدنی است . به علاوه هر سال تعداد ۲۰۰۰ نفر از مسلمانان قزاق به زیارت خانه خدا نایل می‌شوند. طی ده سال گذشته تعداد مساجد از ۲۵ به ۲۰۰۰ باب رشد یافته است تعداد نمازگزاران مساجد به سرعت افزایش یافته .
رفع محدودیت‌های موجود بر سر راه تحصیل علوم دینی در این راستا حائز اهمیت است. در کنار مساجد، مدارس دینی افتتاح شد. هم اکنون در شهرهای چیمکنت و آلماتی مراکز علوم دینی دخترانه و پسرانه وجود دارد که دانشجویان در آنها به فراگیری علوم دینی مشغولند. علاوه بر ، دانشگاه روحانیت به شیوه‌ی آکادمیک در رشته‌های مختلف دینی هر سال دانشجو می‌پذیرد. مرکز اسلامی نورمبارک مصر نیز درآلماتی به ترتیب طلاب و روحانیون شاغل در مساجد پرداخته است.